İNGİLTERE'DE İLK KAPİTALİSTLER
SIR ROBERT PEEL
İlk pamuklu dokuma sanayicilerinden olan Peel (1750-1830) öldüğünde arkada o günler için çok büyük olan 1.5 milyon sterlinlik bir servet ve İngiltere'nin başbakanı olmak üzere bulunan bir oğul bıraktı (Hobsbawm; 1999,40). XVII. Yüzyıldan beri Lancashire'da küçük bir aile işletmesinde pamuklu dokuma üretimi yapan Peel'ler toprak sahibi orta sınıf bir çiftçi idi. Robert'in babası (1723-1795) ürünlerini köyleri dolaşarak satan birisiydi. 1750'de Blackburn'a göç etti, çiftçilikten de vazgeçmemişti. Teknik olmayan çok basit bir eğitimi ve basit bir çizim ve yaratma yeteneği, 4000 sterlin değerinde olan toprağı vardı. 1760'da toprağını ipotek ederek, kayınbiraderi Haworth ve ‘Black Bull' isimli han geliriyle ve ailesinin tasarruflarıyla geçinen arkadaşı Yates ile beraber ‘Calico printing'-basma üretmek amacıyla bir firma kurdu. Daha önceden bu konuda deneyimleri de olduğundan basma üretimi onlar için çok iyi bir iş fırsatı olarak görülmüştü. 1760'ların ortasında talep o kadar büyüktü ki basma bezini de kendileri üretmeye başladılar. İşler çok gelişti. İş ikiye bölündü, Peel, Blackburn'de kaldı. Diğer iki ortak Bury'e gittiler ve 1772'de babasından önceleri az, sonra da çok destek alan geleceğin Sir Robert'iyle ortak oldular.
Müthiş enerjik, girişimci genç Peel ihtiyaç duyulduğunda yeni kapital bulmakta hiç zorlanmadı. Yatırım yapmak isteyenleri hızla gelişen bu endüstride kendine ortak yaptı. Şirket çevre kasabalara yayıldı, şubeler açtı. Uzun bir süre şirketin yalnız baskı işi yılda 70000 sterlin gibi önemli bir kâr getiriyordu. Sermaye sıkıntısı yoktu. 1780'in ortalarında şirket o kadar büyüdü ki her türlü yeni buluşu hemen uygulayabiliyordu. Buharlı motoru ilk işletmeye alan firma oldular. 1790'da henüz 40 yaşına girmişken Peel'e “Baronet” asillik unvanı verildi. Robert yeni bir sınıfın, sanayici sınıfının temsilcisi olarak milletvekili seçildi, meclise girdi.
1780'lerin ortalarında birçok yeni sanayicinin yaptığı gibi çok rahat bir şekilde iş hayatından çekilebilir konforlu bir hayat sürebilirdi. Onu yapmadı, tam aksine kendini daha çok çalışmaya adadı. Lancashire ve çevresinde girişimcilerin karşısına çıkan fırsatları değerlendirmek için, çok fazla zekâya, bilgiye, kibarlığa gerek yoktu. Genel bilgi ve çalışma azmi yeterli idi (Hobsbawm; 1999,41). Peel'lerin basma desenleri çok ilkel desenlerdi. Fabrikada bir desen bölümleri bile yoktu. Buna ihtiyaç da duyulmuyordu. Ne yapılıyorsa, ister İngiltere'de, ister İngiltere dışında diğer ülkelere hemen satılıyordu. Eski teknikler, bilgiler işe başlamak için yeterliydi. Çok sonraları bölgede modem endüstri, eskinin yerine geçti. Tekstil Lancashire hayatının standardı haline dönüştü. Buhar gücüyle çalışan tezgah adedi 1813'de 2400'den 55000'e, 1829'da 85000'e, 1840'da 100000'e ulaştı. II. Dünya Savaşı'ndan sonra, özellikle 1960'lar ve 70'lerden sonra tekstil endüstrisi birçok emek yoğun endüstri gibi İngiltere'den Güney Akdeniz ülkelerine, daha sonra da emeğin daha da ucuz olduğu Güney Asya ülkelerine kaydı.
Lancashire bölgesinde eskinin Preston, Blackburn, Bury ve Burnley gibi büyük, önemli şehir ve kasabaları, Manchester ve çevresi gezildiğinde Birinci Endüstri devrimi döneminden terkedilmiş uzun bacalarıyla boş fabrika binaları, işçiler için tuğla ve kiremitten yapılmış yan yana, bitişik, arka ve önünde ufak bahçesi olan ve halâ kullanılan yüzlerce, binlerce ev göze çarpar. Bu ev sıralarına bölgede her yerde rastlanır.
Liverpool, Manchester ve Bradford gibi şehirlerin kenarlarında terk edilmiş, yıkılmış, yarı kullanılır bir çok binaya ve getto mahallelerine rastlanır, sanayinin yer değiştirmesinden doğan yoksulluk, buralarda açıkça görülürdü. Son 20-30 yıldanberi bu binalar onarılmakta, ya ofislere ya da iki ya da üç odalı dairelere dönüştürülmektedir. Ortam hızla değişmektedir.
