AMERİKAN KAPİTALİZMİNİN BAŞLANGICI
XIX.yüzyıldan XX.yüzyıla geçişte görülen şirket sahipliğinin somut bir nitelikten soyut bir niteliğe dönüşmesi ve şirketin bir gecede el değiştirmesi, yöneten sahiplerden, zengin yönetim kurulu üyelerine ya da profesyonel yöneticilere geçmesi gibi özellikler bugün de o günkü gibi yönetimin denetimi sorunlarının kaynağı olarak süregelmektedir. Üretimde işçi olsun, yönetici olsun sürekli emek tasarrufu daha başından itibaren Amerikan fabrika sistemini Avrupa'dan farklı yaptı. Pahalı işçilik makineleşmeyi arttırdı. Makineleşme yüksek ücret ödeme olanağı sağladı. İlk kez endüstriyel yönetimde harcanan emek saatiyle ölçülen etkin, verimli üretim, uygulamaya hemen sokulabilen teknik buluş ve yenilikler Amerikan üretim sisteminin ana özellikleri oldu (Cochran; 1959, 55).
İç pazar, demiryollarının gelişmesi ile 25 milyondan 1890'da 60 milyon müşteriye ulaştı Demiryollarının açılması sırasında Lincoln‘in ‘Homestead Act' yasası demiryolu şirketlerine çok büyük miktarda toprak hibe edilmesini sağladı. Bu topraklardaki taşocakları ve ormanlar hibe edilen varlıklar arasında idi. Hatta hükümet nakit para vererek, sübvansiyonlarla, demir yolculuğunu teşvik etti. Bedelsiz ele geçen bu toprakların büyük bir kısmını demiryolu şirketleri acre'ı (4 dönümü) $ 1.25 ile $ 30 arasında fiyatla üçüncü şahıslara sattı. Kasaba ve şehirlerde inşaat yapmak isteyenlere böylece yeni iş fırsatları ortaya çıkmış oldu. Konuda otorite William Z.Riplay ABD.'deki demiryollarının toplam maliyetinin beşte üçünün $707 milyon dolarının nakit ve $ 335 milyon dolarının toprak olarak devletçe karşılandığını belirtir (Cochran; 1959,64). Şirketler dev ölçülerle büyüdü. Bu dev şirketleri yönetmek etkin yöneticiler gerektirdi. Ana sorun en üst yöneticilerle alttakiler arasındaki iletişim idi. ‘Şirket' artık tamamen kişisel olmaktan çıkmış, bir anlamda kutsal ruh (Holy Ghost) (Josephson; 1962,77) niteliğine dönüşmüş, iletişim ancak yazışma ile ya da başınızdaki amirle görüşme şekline girmişti. Bu evrede yönetimin etkinliği için otoritenin delege edilmesi (delegation of authority) gerekti. Ulusal pazarda dağıtım, ulusal reklamı, yeni dağıtım biçiminin örgütlenmesini; yeni distribütör ve bayi ağının kurulmasını gerektirdi.
Büyük şirketlerin doğuşu ve artışıyla finansman ihtiyaçları da arttı. Bu ihtiyaçlar New York-Philadelphia ekseninde ilk yatırım ve uluslararası bankacılığın doğmasına neden oldu. Amerikan bankacılığında ilk başarısızlıklar mevduatın bir borç ve tecil edilmiş alacakların likitsizlik olduğunu anlamamaktan değil banka direktörlerinin ahlâksız davranışlardan da kaynaklandı.
XVI. ve XVII. yüzyıllarda kahvelerde, publarda başlayan sigortacılık konusunda 1752'de Benjamin Franklin'in Philadelphia'da kurduğu ‘Philadelphia Contributorship for the Insurance of Houses from Loss of Fire' örgütü başarılı bir örnek oldu. Deniz taşımacılığı sigortası da yine Philadilphia'da John Copson'un aynı yıllarda gemi ve mal sigortası ‘broker' lığı ile daha gelişmiş bir nitelik kazandı. Şirketlerin miktarı ve ölçekleri arttıkça sigortacılık önemli gelişmeler gösterdi.
Bu noktada Amerikan ekonomik büyümesine büyük katkıları olmuş şöhreti günümüze kadar gelmiş ve dünyanın yapısını yüz elli yıl öncesinden etkilemiş bazı önemli kapitalistlerin hayatını incelemek Amerikan kapitalizm tarihini öğrenmek açısından yararlı olacaktır.
