AMERİKA'NIN İLK KAPİTALİSTLERİ

SAMUER SLATER, JOHN JACOB ASTOR, DANIEL DREW

Bir çok ülkede olduğu gibi ilk fabrikalar, ABD.'de tekstil fabrikaları olarak kendini gösterdi. Amerika'lılar 1780'den önce İngiliz modellerine benzer iplik makineleri üretmişti. Fakat bilgili ve deneyimli işçi ve yönetici eksikliğinden bunlar başarılı olarak kullanılamadı. İngiltere'de Derbyshire'da Richard Arkwright'in ürettiği ve çok başarılı olan iplik makinesinin çizimlerini bilen tekstil ustası Samuel Slater Providence'dan Moses Brown'in 1790'daki daveti üzerine ABD.'ye geldi (Josephson; 1962, 11-22). Pawticket'de ilk iplik fabrikasını kurdu. Üretim sürecini en ufak ayrıntılarına kadar böldü, bunları yapabilecek işçiler yetiştirdi. Slater sonraları Moses ve Kardeşi Obadiah Brown'in yanısıra başkaları için de iplik fabrikaları kurarak ustabaşılığı, deneyimi ve bilgisi sayesinde büyük servete kavuştu. 1796'da kurduğu bir iplik fabrikasında işçilerin çocuklarının dinî eğitimini sağlamak için ilk kez bir fabrikada Sunday School- (çocuklara Pazar sabahlan dini eğitim veren kiliseye bağlı okul) inşa etti.

Brown'lar da Slater gibi Quaker idi ve iş hayatında çok başarılı olmalarının yanısıra dindar idiler ve çevreye çok yardım yapıyorlardı. Çocuksuz ölen Obadiah Brown mirasından o zamanlar için çok büyük bir para alan 100.000 doları Quaker yardım fonlarına bıraktı Bir Alman kasabının oğlu, John Jacob Astor 1783'de elleri boş, yoksul bir şekilde New York'a ayak bastı. Kürkçü çırağı olarak işe başladı. Sonra usta oldu. Daha sonra da kürk ticareti yapmaya başladı. Mohawk Valley'de yerlilerden kürk satın alıyor ve New York'daki Broadway ve Vesey caddelerinin kesiştiği noktadaki evinde bunları depoluyordu. Dükkânının üzerindeki dairede eşiyle kürklerin pis kokulan arasında yaşıyordu. İkisi de eli sıkı, her kuruşu hesaplayan, gelecek hakkındaki plânlarından kimseye söz etmeyen tiplerdi. Astor'un Amerikan Fur Company isimli şirketi işlerini Missouri, Oregon hatta Kanada'ya kadar genişletti

Astor'un kürk toplamada kullandığı ajanlar aynı zamanda yerlilere içki satıyordu.Sarhoşluğun etkisinde kalan yerlilerden kürkleri daha ucuza alıyorlar, zaman zaman da kalitesi bozuk içki satıyorlardı. Astor, bu ticaretin sonunda büyük bir servet yaptı. Servetini şehir içi gayrimenkule, hissesenetlerine ve bankacılığa yatırdı. 1848'de, ölümünden sonra serveti oğlu William B.Astora kaldığında oğlu New York'un gayrimenkul kralı ilan edildi.

1850'lerin New York'unda Büyük Ayı adıyla (the Great Bear) anılan, Daniel Drew'in başlangıcı da yoksulluktu. Zaman zaman Vanderbild'le ortaklık yapan, zaman zaman ona rakip olan Drew uzun boylu, sakallı, giyimine dikkat etmeyen, dindar, hisse senetleri piyasasında oynayarak bütün bir kuşak New York'da borsaya hâkim olmuş bir tipti. New York'un Carmel köyünde 1797'de doğmuş, sığır çobanı olduğu genç bir yaşa kadar müthiş bir sefalet içinde yaşamıştı. Çiftçilerden krediyle topladığı sığırları New York'a getirip satıyordu. Bazı çiftçilere borcunu ödeyemeyince iş merkezini Ohio'ya taşıdı.

Kendisi ayrıca sığırları yürüttüğü sürece su vermemesi, onlara pazara çıkaracağı günden bir gün önce su içirmesi böylece, onları daha kilolu satmasıyla meşhurdu. Sığır ticaretinden kazandığı para ile New York'da üçüncü caddedeki sığır tüccarlarının buluştuğu ‘Bull's Head Tavern' barını satın aldı. Sonra Hudson nehrinde taşımacılığa, tefeciliğe, nihayet borsa simsarcılığma başladı. Şirketi, Drew Robinson & Co yalnız denizcilik şirketleri hisselerini değil aynı zamanda demiryolu hisselerini de alıp satıyordu. Erie demiryolları şirketinin vagonlarını teminat kabul ederek Erie şirketine 1.5 milyon dolar borç verdi. Kendisi aynı zamanda şirketin yönetim kuruluna girdi. New York ve Great Lakes arasındaki 500 millik mesafeyi kapsayan demiryolu hattı devlet yardımıyla 25 milyon dolara mal olmuştu. Drew sonunda çeşitli oyunlarla para sıkıntısı çeken şirketin kontrolünü ele geçirdi. Vanderbilt gibi o da o günlerin New York'unda çok meşhur oldu. Bütün hareketleri çok yakından takip edilirdi. Çok sıcak bir yaz günü hisse senedi spekülatörlerinin buluştuğu bir kulüpte arkadaşlarıyla oturduğu bir sırada alnındaki terleri silmek için mendilini cebinden çıkarır.

Mendille beraber yere bir kağıt düşer. Farkında olmaz görünür. Arkadaşlarından biri kağıdı üzerine basar, üzerini kapatır. Drew biraz sonra kulüpten ayrılır. Kağıtta Drew'a ‘Erie demiryolu hisse senedi satın al' emri yazılıdır. Herkes Drew'in hissesenedi borsasındaki başarısını bildiği için hemen Erie hisselerini almaya başlar. Fiyatlar yükselir. Bu olay Drew'in mendil metodu olarak tarihe geçer. Drew'in biyografisini yazan Clews onun hakkında ‘o, dünyanın dürüst insanlarını birer aptal diye görür. Bir ticarî muamelede kendisini çok şanslı bulursa vicdanı ile olan muhasebesini bir kiliseye yardımda bulunmak ya da hemen kiliseye giderek dua etmekle yapar. Eğer şanssız bir gün geçirmişse Bleecker caddesindeki evine kapanır, pencereleri kapatır, kapıları kilitler, yatağa yatar, üstüne birçok battaniye örter, dua eder ve içki içmeye başlar' der. Yine böyle bir vicdan krizinde 250 bin dolarlık bir çeki Methodist kilisesine hibe etmişti. Fakat sonradan çekin karşılıksız olduğu anlaşıldı. Daniel Amca (Uncle Daniel Drew) zamanının bir kahramanı ve dostları arasında hiç kimsenin alamayacağı karmaşık riskleri göze alıp başarılı olması açısından hep gizemli bir kişi olarak kabul edildi.

İster yerli ister göçmen girişimciler, zamanın pazar ekonomisi gelenekleri içinde, yukarıdaki örneklerde olduğu gibi bir anlamda pazarlık ve ticaretin ilkeleri çevresinde gelişen Amerikan iş adamı karakterini (Yankee Trader ) yarattı. Fakat zaman içinde bu Yankee Trader karakteri çok önemli dönüşüme uğradı. Yankee Trader Amerika folklarında şöyle tanımlanır;

Uzun boylu, zayıf, rüzgardan kavrulmuş. En önemli özelliği sürekli olarak bir şey yapıyor olmasıdır. Kıvrak zekâ sahibi, eski değerlerle alay eden. Eğer bir Pub'da onunla karşılaşmışsanız ve kendisiyle bir pazarlığa oturmuşsanız, pazarlık sonunda donunuzu bile kaybedeceğiniz tip; tarıma ve ticarete giderek açılan batıdaki topraklar Yankee Trader için uygarlıkla ilkelliğin buluştuğu yerdi. Bu açılım Yankee Trader'e özgürce hareket etme, büyük bir iyimserlik, daha akıllı çalışma olanakları verdi, ona güçlü bencil bir kişilik ve bireysel davranma (Individualizm) özellikleri kazandırdı. Onun için deneyim ve eğitim önemli değildi. Kişisel özgürlüğün sınırlarını sonuna kadar zorluyordu. Halâ Puritan etik değerlerine sahip ve tutumlu karakteri, açılan vahşi batının çevre koşullarına uymak zorunda kalan ‘vahşi hayvan' niteliğine büründü.

Müthiş bir toprak spekülasyonu, altın arama kavgası, demiryollarının hızla gelişmesi savaşında maddî değerlere çok önem veren, bireysel girişimci olarak Amerikan karakterinin iyi ve kötü yanlarıyla kendini altın arayıcı (prospector), ilk atılımcı (poineer), tüccar (trader) ve yerleşimci (settler) tiplerinde gösterdi.