AMERİKA'NIN İLK KAPİTALİSTLERİ

 CORNELIUS VANDERBILT

Yaz, kış giydiği kürk paltosu ve şapkasıyla, yakışıklı, ağızı bol küfürlü 1840 ve 50'ler New York'unun çok sevilen kişisi Vanderbilt fakir, Hollanda kökenli köylü bir ailenin,” çocuğu olarak 1794'de dünyaya geldi. Küçüklüğünden itibaren New York limanında gemicilik işinde çalıştı ve liman hayatı onun için tek okul oldu. Güçlü kuvvetli yapısı, cesareti ve becerikliliyle kendini gösterdi. Nehir ve kıyı taşımacılığı yapan gemi kaptanı oldu. Sürekli olarak nakliye ihalelerinde en büyük rakibi Fulton-Livington gurubu ile karşılaştı ve hep onlardan daha düşük teklif verdi. Devamlı, yasal olmamakla, zor kullanmakla, postadan gelen ödeme emirlerini almamak için yer ve adres değiştirmekle suçlandı. Ne zaman kâr eden bir gemi-nakliye şirketi görse hemen onun hattında daha kaliteli fakat daha düşük fiyatla hizmet sundu.

Rekabeti yok ettikten sonra fiyatları gözünü kırpmaksızın yükseltti (Josephson; 1962, 13). Batı California'da altına hücum başlayınca, o yöne hattı olan Collins Gemiciliğe rakip olmak için Nicaragua üzerinden deniz ve kara nakliyeciliğine başladı. Günde on altı saat çalıştı, adamlarının başında bu yolun açılması için inanılmayacak zorluklara karşı göğüs gerdi. 1850'de Amerikan deniz nakliyeciğinin en üst noktasında olduğu sırada 100'den fazla gemi sahibi idi. Ayda 100.000 dolar kazanıyordu. Gemiciliğe verilen devlet sübvansiyonu ile ilgili skandal 1858'de Senato'da ortaya çıktığında Vanderbilt, E.K.Collings ve Pasific Mail Steamship Line şirketlerinin birbirine şantaj yaparak bu işi yürüttüğü öğrenildi. Vanderbilt'in susması ve hareketsiz kalması için rakipleri ona ayda 56.000 dolar ‘sus payı' ödüyordu. Ayrıca devletin yılda 900.000 dolarlık posta taşımacılığı ihalesini istediği fiyattan almasına göz yumuyorlardı.

Commondore diye ünlenen Varderbilt çok karmaşık işlere girmesine ve inanılmayacak derecede zenginleşmesine karşın bütün muhasebesini kendi kafasında tutar, kimseye güvenmezdi. Yaşaması çok tutumlu idi. Washington Place'deki evinin mobilyası, halıları bakımsızlıktan, eskilikten dökülürdü. Bu feci denilecek derecede tutumlu yaşayışından en çok karısı ve dokuz çocuğu etkilendi. Çocuklarına karşı hoşgörüsüz, katı, hatta kaba idi. Ölümünden sonra serveti kendine kalan büyük oğlu William Henry zayıf  karakterde ve hassas bir kişi olması nedeniyle babası tarafından bir gün işten uzaklaştırılmış, Staten Island'daki çiftliğe gönderilmişti. Orta yaşlarına kadar orada kaldı. Cornellius adındaki bir çocuğunu fazla lüks harcama yaptığı için evlâtlıktan çıkarmıştı. Bu türlü yaşama biçimine alışamayan karısını en sonunda akıl hastanesine Bloomingdale Asylum'a yerleştirdi. Ve kendisi ihtiyarlığının son yıllarında genç kadınların peşine düştü.

Demiryolu ve deniz nakliyesinde devrimler yaratan Vanderbilt, Avrupa'ya yaptığı bir iş seyahati sırasında Amerika'daki ortaklarından bir kaçının kendisinden habersiz bir gayrimenkulü ele geçirme teşebbüsünde olduğunu öğrenince onlara şu telgrafı gönderir:

‘Baylar:

Bana kazık atma girişiminde bulundunuz. Çok uzun süre alacağından sizi mahkemeye vermeyeceğim. Fakat sizi mahvedeceğim.

Saygılarımla,

Comelius VanDerbilt' (Josephson; 1962, 115)

Seyahat dönüşü gerçekten de Commoder onları malî olarak mahveder. Vanderbilt'in çok sıkıştığı sorunlarda ‘Hukuktan bana ne? Yeterli gücüm yok mu?' dediği sık sık söylenir. Vanderbilt deniz nakliyeciliğinde ‘büyük ölçekli kapitalizm' kavramlarını uygulamaya geçirmekle meşhurdur.Önce rakiplerinin dayanamayacağı düşük fiyatlarla piyasaya girer, büyük pazar payını ele geçirdikten, rakiplerini piyasadan uzaklaştırdıktan sonra fiyatları istediği seviyeye yükselttiği bilinir.Vanderbilt karakteri Benjamin Franklin devrinin hakkaniyetle, vicdanla iş yapma ilkesinden çok farklıdır. O, paraya hâkim olanın endüstriyi nasıl yönlendireceği ve yöneteceğinin en iyi örneklerinden biridir.

1873 ve 1875'de bir çok şirket sıkıntıda iken, Vanderbilt ve oğlu kendilerine ait New York Central sistemine Ohio, Indiana ve Illinois demiryollarını da kattılar. Chicago'ya kadar ulaştılar. Demiryollarını kendilerine ait deniz yolu şirketleriyle birleştirdiler. Bu konsolidasyonla büyük tasarruflar sağlandı. Değişik alanlarda olmak üzere Varderbilt, Rockefeller, Cornegie'ler birleşmenin ve merkezleştirmenin çok başarılı örneklerini verdi. Varderbilt hayatının son yıllarında çok eksantirik bir kişilik kazandı. Gaipten haber alma ve sihir gibi konular ilgisini çekmeye başladı. Kiliseye, öğretim kuramlarına, yardım derneklerine büyük miktarda paralar vermeye başladı. İkinci karısının yakın tanıdığı rahip Dr.Deems'ın ısrarıyla Nashville'de Vanderbilt Üniversitesi'nin kurulması için bir milyon dolar hibede bulundu.

1877 yılı ocağının 4'ünde 83 yaşında öldüğünde bir zamanlar kendisini hiç sevmediği oğlu William'a yönetmesi için 94 milyon dolarlık servet bıraktı. Böyle bir servet şimdiye kadar yeryüzünde hiç kimseye nasip olmamıştı. Ölüm yatağında torunları ve torunlarının çocukları vardı. Doktoru Vanderbilt'e hastalığının tedavisi için şampanya içebileceğini söylediği zaman onun ‘maden suyu yeterli olmaz mı doktor' diye sorması pek meşhurdur (Josephson; 1962, 185). Oğlu, babasından kalan serveti kısa bir sürede bir misli arttırdı.