Tanımlamaya çalıştığımız iş adamı faturasız, kibar adıyla ‘kıravatsız' mal satar. Vergi kaçırır. Hatta hiç vergi kaydı yaptırmayanlar vardır. Mümkünse, kendisi için değilse bile aile üyeleri ya da yakınları için fakirlik ilmühaberi çıkartıp, yeşil kart alarak bedelsiz tedavi olanağı sağlamakta hatta fakirlik aylığı almakta hiç sakınca görmez. Bu eylemleriyle dindarlığını bağdaştırır. Yaptıklarında herhangi bir çelişki görmez. Bu açıdan huzur içindedir. Fazla nakit parası varsa faiz haram olduğu için faiz geliri getirecek bir yatırım yapmaz. Kâr ortaklığını tercih eder.
Faizi haram saymayıp tefecilik yapanlar da vardır. Bunlar da Cuma namazlarını ve Ramazan'da oruç tutmayı hiç ihmâl etmezler.
Modaya uyarak, çocuklarını paralı okulda okuturlar. Askerlik sırası geldiğinde, yurtdışında bir iş yerinde kayıtlı göstermek ,böylece onların kısa devreli, paralı askerlik yapmasını, bu olamıyorsa hatır gönül yoluyla iyi bir sınıfa seçilmesini, yakın bir yere atanmasını sağlamak için çok uğraşırlar. Çocuklar paralı okullarda okuduğu için sınıfta kalma olasılıkları çok azdır. Özel üniversitelerde okuyan çocukların BMW ile dolaşması vazgeçilmez koşullardan biridir.
Firma sahiplerinden çok azı, çalışan personelinin işe gelmesi gerektiği saatte, işe başlama saatinde ya da öncesinde işe gelir. Çoğunlukla patronluğu gereği, o en son işe gelendir. Patron çocuklarında da aynı eğilim görülür. Herkesin işi bitirme saatinde ise patron firmasından ayrılmaz. Evde aile ile birlikte zamanında akşam yemeğini yemek âdeti, işyerindeki sorunları çözmek için fazla zamana gereksinim yarattığından yavaş yavaş kaybolmaktadır.
Firma yönetimlerinde katılımcı bir yöneticiden çok otoriter yönetimi vardır. Patron her şeyi bilir. Onun çıkarlarına aykırı olan firmanın çıkarlarına aykırıdır. Firmanın çıkarlarına aykırı olansa ülke çıkarlarına aykırıdır. Onun için yurtseverliğin kısa tanımı budur. O ekonomik değeri olsun ya da olmasın bir işletme, bir fabrika kurarak istihdam yaratmış olmakla vatanseverliği en iyi örneğini vermiştir. Oluşturduğu servetten bir cami yapmakla yarınını da, âhiretini de garanti altına almak ister.
Bundan başka kendi adını taşıyan, bedeli vergiden düşülecek bir okul yapmak bir başka amacıdır. Böyle bir okul ya da bir ilkokul ya da İmam-Hatip okulu olabilir. Bu iş adamı genel olarak yabancı dil bilmez. Yurt dışına yaptığı iş gezilerinde tercüman kullanır. Yetişkin çocuğu varsa, muhakkak biraz İngilizce öğrenmiş olacağından, babasının tercümanlığını yapar. Bu iş adamının eğitimi büyük olasılıkla en çok lise, bazı durumlarda da üniversitedir.
Anlatılmaya çalışılan bu özellikler kırk yılı aşkın iş deneyimleri ve gözlemler sonucu saptanmıştır.
Muhakkak ki bunlara olumsuz ya da olumlu birçok özellik eklenebilir. Yukarıda belirtilenler tarafsız bir gözle saptanmış bir prototip iş adamı özellikleridir.
‘Umera ve ulemâ' ile fukara sınıfı arasına giren hatta bazı durumlarda ilk iki sınıfın da önüne geçen bu sınıf son elli altmış yılda oluşmuştur. Yalnız şehirlerde değil ilçelerde ve kasabalarda da belirginleşmiştir. Serbest piyasa ekonomisinin egemen olduğu ortamda bu ‘girişimci' sınıfa büyük görevler düşmektedir. Ülkenin kalkınması, büyümesi için gerekli yatırımları yapacak bu sınıftır.
Yukarıda belirtilen özellikleriyle bu yeni iş adamının tanımı Ülgener'den esinlenerek belki şöyle yapılabilir:
Bol ve ferah yaşamanın tattıracağı haz ve zevki bilen, bunları bir an önce elde etmek isteyen, yolunu ve yönünü, görenek ve otorite bağlarını aşmaya çalışarak el yordamıyla bulmaya çalışan dışa ve ‘yaban'a kısmen kapalı, yabancı ile ilişkinin öneminin bilincinde, işletmesiyle ilgili bir çok sorunun çözümünü devletten bekleyen, henüz iki ayağı üzerinde kendi başına durma yeteneğine tam kavuşamamış, kasa ve kesesini tam olarak ayıramamış, endüstri kültürü birikimi olmayan ya da çok az olan, yaratıcılığı taklitçilik olarak anlayan, girişimci ruha sahip, cesur, atılımlarında fazla korkup ürkmeyen bir insan. Acaba bu tanıma giren insan, kendisine ülkenin kalkınmasında büyük görevler düşen bir insan, bugünün ve yarının iş ahlâkı sorunlarını nasıl algılayabilecek ve çözümleyebilecektir. Bu soruyu yanıtlamadan önce günümüzün ve geleceğin bu konudaki sorunları nedir, onu incelemek gerekir. Bundan sonraki bölümde bu konular ayrıntılı olarak gözden geçirilecektir. Fakat ondan önce tanımı yapılan bu iş adamının gelecekteki çalışma ortamını incelemek yararlı olur.
