Merhaba, öncelikle bu sayfada yazı yazma ayrıcalığını sunan Saygıdeğer Başkanım Esin Balıbek'e çok teşekkür ederim.
Uzun bir aradan sonra bu sayfadaki dördüncü yazımda, okurlara yine şunu ifade etmek isterim ki yazılarımın içeriğini alanım olan tarih (yakınçağ ve cumhuriyet tarihi), Kuvâ-yı Milliye, sözlü ve yerel tarih, aile ve kent tarihi, şecere-soyağacı ve tarih eğitimi oluşturacaktır.
Balya'da Yürük Yerleşimleri adlı yazım, her ne kadar ilk defa 2022 yılında yayınlansa da, yazının oluşturulması ve yayınlanmaya hazır hale gelmesi yaklaşık on yıl öncesine kadar gitmektedir. Bu uzun sürecin hikayesi şöyledir:
Balıkesir merkezde faaliyet gösteren Balya İlçesi ve Köyleri Kültür Yardımlaşma Dayanışma Derneği Başkanı Halil Gölen Bey, 2011 yılı sonlarında derneğin dergisi olan “Balya” (“Balyalılar Maden” adıyla yayımlanmaktadır) dergisine yazılar hazırlamamı istemişti. 1980'li yılların sonlarından itibaren Balya ve bölgesi üzerine araştırmalar yapmış, tez hazırlamış, bir Balyalı olarak bu teklifi severek ve emir telakki ederek kabul etmiştim. Derginin yayın ilke ve periyoduna uygun olarak araştırmalarımdan göndermiş ve 2012 yılı Nisan sayısında “Ilıca Beldesinin Kısa Tarihçesi”, 2012 yılı Temmuz sayısında “Kayalar Köyü ve Eğitim Öğretim”, 2012 yılı Ekim sayısında “Yeni Eğitim Modeli Üzerine Düşünceler”, 2013 yılı Ocak sayısında “Ilıca Bölgesi Yürük Yerleşmeleri Karacahisar Köyü” adlı özgün araştırma yazılarım yayınlanmıştı.
Daha sonra 2013 yılı Nisan sayısı için göndermiş olduğum “Balya ve Bölgesi Yürük Yerleşmeleri Hakkında-1” adlı yazı ile 2013 yılı Temmuz sayısı için göndermiş olduğum “Balya'da Yürük Yerleşmeleri Hakkında-2” adlı yazı yayımlanmaya uygun görülmedi. İşte bu yazıları siz kıymetli okuyucularım ile paylaşıyorum. Akla şöyle bir soru gelebilir: Acaba bu yazılar 2013 yılından bugüne neden yayımlanmadı da bugün neden yayımlanma ihtiyacı duyuldu? Cevap: Balya'da Yürük Yerleşimleri ile ilgili yapılan/yapılacak olan akademik ve bilimsel çalışmalara ışık tutmak.
BALYA VE BÖLGESİ YÜRÜK YERLEŞMELERİ HAKKINDA -1-
Konuya Balya ve bölgesini kapsayan coğrafi alandan başlamak istiyorum. Başbakanlık Osmanlı Arşivi defterlerine göre; 16.yüzyılın ilk yarısında Balya kazasında Akbaş/Dam-buldu, Ar-ovacığı/Arı-ovacığı/Gölviran (Arovacık), Avşar (Kocaavşar), Avşar/Sultanlar (Çamavşar), Ayazlar, Bağbanlar, Bakacak, Pazarcık, Bezirganlı/Kadıköy, Bedic/Bedih, Boyalık, Çal-ova/Çan-ova/Mevran, Çaltılı/Çalılı/Hamza Fakih, Çamlıca, Çardak/Ilıca/İnce, Darı alanı, Tepe köy/Mancınık (Mancılık), Dırkıllı/Sarıca, Elağlı, Geredeli, Geyikli Şeyh/Göyüklü Şeyh, Göklü, Gölyan/Yaycı-başı, Hisar (Hisaralan), Hodman/Yarış, Iklıkçı/Mıhçılar, Ilıca/Seydi köy, İskender/Seyit Bey/Torihşar/Huranşalar (İskender), Kabakkozu/Koyunkuzu (Aktarma), Kara çalı, Karacalar, Karlı, Karlı (Karılar), Kayalar, Kınık, Kırmızı (Kırmızılar), Koca-ili (Kocaeli), Konuş, Kutlu-beyli (Deli Yusuflar), Maden (Balya), Mesut/Saruhan, Muhsin-ili, Osmanlar, Öksüd (Alidemirci), Sadettin-ili, Sarı Buğ, Seyfettin-ovacığı, Şeyh Orhan (Orhanlar), Tatar-ili, Topuzlu (Topuzlar), Turud-ili, Yalaba, Yaycılar (Yağcılar), Yuva-köy adlı köyler ile Gördüğüm, Kara Danişmentli/Hacı Ömer (Danişment) ve Kasırga mezraları bulunmaktadır. Avunya (Agonya) nahiyesinin ise Ala-kilise (Gündoğdu), Bayat-köy, Bük-oba/Özbek, Çavuş, Çökürdek, Ilıca, Işık, Şamdanlı, İn-ova, Kangırılı, Kara-köy/Sovucaklar, Koca-Yusuf, Koru-köy, Koyun-eri (Koyuneli, Hamdibey), Kutlu/Kutlu-beyli, Kutlular, Maden/Türüz, Naib Halil/Tokmak (Naipli, Kalkım), Örencik, Pirlipe, Saka, Üsüm/Üşüm, Üsüm/Üşüm, Yoğunca-ağaç köyleri ile Esed-viran/Yakup Çiftliği, Şeyhli, İshak, Koca-viran, Şeyh Aziz/Şeyh Eymirler mezraları bulunmaktadır. Bu yerleşimler, Koca-çay ile Gönen çayı ve her iki akarsuyun kolları etrafında ve antik yol güzergâhları (Balya-Biga, Balya-Bayramiç, Balya-Bergama, Balya-Gönen-Bandırma, Balya-Ilıca-Manyas-Bandırma, Balya-Ilıca-Balıkesir vb.) üzerinde kümelenmiştir.
Balya ve bölgesi, yürük oba, oymak, cemaat, aşiret ve boylarınca yol uğrağı olması; yerleşim yeri sayısının azlığı ve dolayısıyla ekim-dikim yapılmayan arazilerin varlığı ve genişliği; uygun yükselti ve iklim koşulları; hayvanların gıdası olan otlak ve sulak alanların bolluğu ve verimliliği; yeryüzü şekillerinin (dik yamaçlı derin vadilerle ayrılmış olduğu için hayvancılığa) elverişliliği vb. nedenlerle tarih boyunca tercih edilmiştir.
Balya ve bölgesi yürüklerinin konar-göçer hayat tarzında yaylak-kışlak yeri seçme, hatta yerleşik hayata geçme aşamasında bazı ortak noktaları görülmektedir. Bazen 3 bey, 3 kardeş, 3 oğul, bazen de 3 mevki, 3 mahalle veya oba, 3 aile etrafında kurulduğu rivayet edilmektedir. Örneğin: Aşağı Çakallar, Çakallar (Orta Mahalle) ve Yukarı Çakallar; Dere (Kocadere, Dere yürükleri), Karacahisar ve Ilıcakpınar; Ahlatlıoba (Halatlıoba), Karabayır ve Göloba; Koyuneri: Güvenç, Taşlık ve Derbent; Habib, Evci ve Bengi; Karacahisar, Karlık ve Hisaralan; Akbaş; Çiğdem; Çukurcak vb. Ayrıca bir oba, oymak ve cemaat beyi etrafında kurulduğu rivayet edilmektedir. Örneğin: Çakal Dede (Çakallar köyü); Kara Mustafa Bey (Çalova köyü Karamustafalar mahallesi); İbrahim Bey (Çukurcak köyü); Akbaş Dede (Akbaş köyü); Evci Dede (İvrindi ilçesi Evciler köyü); Habib Bey (Habipler köyü); Bengi Bey (Bengiler köyü); Demirci Ali (Alidemirci) vb.
1862 zorunlu iskânına değin Balya ve bölgesinde görülen yürük obalarından bir kısmı Edremit, Havran, İvrindi, Biga, Çan, Yenice, Balya, Manyas, Susurluk, Mustafakemalpaşa, Orhaneli, İnegöl ilçeleri kırsalında yaylak-kışlak olmak üzere konar-göçer hayat sürmektedir.
Balya bölgesi ise daha çok bir yaylak yerleşimi olarak tercih edilmektedir. Yerleşimler arası güzergah daha çok yüksek zirveleri izleyen bir yol ağı ile donatılmıştır. Göç yolu Kocaçal tepe, Baklaçal dağı, Karabayır, Konak dağı, Ekizce dağı, Akçal Dağları, Akçaldede tepe, Sebepli dağı, Kayalar dağı, Kaletepe, Kuşaklıçaltepe, Sülerya ve Derbent, Keltepe, Uzunburuntepe, Asartepe, Ürküt tepesi, Doğruyalak tepesi vb. zirveleri takip etmiştir.
16.yüzyılda Karacalar, Söğüt, Paşayiğit, Buğurcu yürüklerinin yoğun olarak bulunduğu Balya kazasında 19.yüzyıla gelindiğinde Akçakoyunlu, Başımkızdı, Burhanlı, Caferli, Davulcu, Hardal, Karaaşık, Karakeçili, Kaşıkçı, Keserler, Kılaz, Köseler, Kubaş, Söğütlü, Sultan cemaati vd. obaları konar-göçer bulunmaktadır. Daha çok hayvancılık yapan bu obaların aynı zamanda dericilik, dokumacılık, taşımacılık mesleklerinde de uzmanlaştıklarını söyleyebiliriz.
19.yüzyıl boyunca Balya ve bölgesinde yoğun bir yerleşme faaliyeti görülmektedir. Bu hareketlilik içerisinde, Balya bölgesi yürük obalarının genellikle konar-göçer yerleşime olanak tanıyan manav köylerinin (Akbaş, Arovacık, Maden, Çalova, Çamavşar, Evciler, Haydaroba, Ilıca, İskender, Müstecap, Osmanlar, Yaylacık vb.) etrafında kümelendikleri görülmektedir.
Aşağıda bu yürük obalarının yerleştikleri mahal ve sakinleri verilmiştir:
GÖKTEPE
1840 tarihinde Akbaş köyü yakınlarındaki Karaaşık cemaati yürüklerinin 5.mahallesi olan Gök tepe obası 4 hane ve 9 erkek nüfusa sahip olup sakinleri şunlardır:
Kara Aşık cemaati yürüklerinden “Gök tepe” adlı bu oba, günümüzdeki Göktepe köyünü kuran topluluk ve obanın beyi de Molla Eyüp Efendi olmalıdır.
RAHMAN OĞLU
1840 tarihinde Akbaş köyü yakınlarındaki Karaaşık cemaati yürüklerinin 6.mahallesi olan Rahman oğlu obası 4 hane ve 8 erkek nüfusa sahip olup sakinleri şunlardır:
BERGOS ALANI
1840 tarihinde Akbaş köyü yakınlarındaki Köseler cemaati yürüklerinin 1.mahallesi olan Bergos Alanı obası 8 hane ve 20 erkek nüfusa sahip olup sakinleri şunlardır:
