MUSTAFA REŞİT PAŞA (13.3.1800 – 7.1.1858)
Mustafa Reşit Paşa 13 Mart 1800'de İstanbul'da doğdu. Babası Mustafa Efendi , II. Bayezit'in vakıflarında yönetici olarak çalışan bir devlet memuru idi. Mustafa Reşit bir dini lider olmak amacıyla medresede okumaya başladı. Fakat o on yaşında iken babası ölünce amcası İspartalı Seyit Ali Paşa'nın hizmetine girdi, paşa Mora valisi olunca ,onunla birlikte 1821'de Mora'ya gitmişti. Orada iken Osmanlı ordusunun Yunan isyancıları karşısında bozguna uğramasına ve Mısır eyaleti valisi Mehmet Ali'nin modernleştirdiği ordusunun başarılarına da tanık olmuştu. İmparatorluğun devamı için bu olaylar ona yabancı yardım ve desteğe gerek olduğunu göstermişti
Mora olayları onda ilmiye sınıfından ayrılma ve o günlerin her Müslüman genci gibi kalemiye sınıfına geçme isteği doğurmuştu. Bab-ı Ali'nin katiplik bölümüne girmek için birkaç kez sınava girmiş, rekabet yüzünden sınavlarda başarılı olamamıştı. Sonunda amcasının dostu Beylikçi Ali Efendi'nin yardımıyla işe alınmış ve kısa zamanda gösterdiği başarılı çalışmaları sonucunda ,mesleğinde çok hızlı yükselmiştir.Yeniçeriliğin kaldırılmasından sonra başlayan 1826 -1828 Rus savaşında ,Mustafa Reşit Sadrazam Selim Paşa'nın mühürdarlığına getirilmiş, Şumnu cephesine gitmiştir. Cepheden gönderdiği raporlar II. Mahmut'un dikkatini çekmiş ve devlete yurt dışından gelen yazışmaların incelendiği ve yanıtlandığı Amedi kaleminde Pertev Efendi'nin yanına verilmiştir. Burada onun sağ kolu gibi çalışmış, 1827 – 1830 arasında onun reis – ül küttaplığı sırasında ondan ayrılmamıştır. 1829'da , Rus harbinin sonunda , Edirne'de barış görüşmelerinde Osmanlı delegesinin sekreterliğini yapmıştır. Pertev Efendi dışişleri bakanı olunca onunla Kahire'ye gitmiş, 22 Haziran – 1 Temmuz 1830 arasında Mehmet Ali'nin Girit müdahalesi ile sonuçlanan görüşmelerde bulunmuştur. Mehmet Ali Paşa'nın büyük saygısını kazanmış, onun Mısır'da yüksek bir mevkide kalması teklifini , Pertev Efendi'nin ısrarı ile red etmiş, bu nokta Mustafa Reşit'in hızlı yükselişinin başlangıç noktası olmuştur.1832'de Mehmet Ali ve oğlu İbrahim Paşalarla 1832'de Kahire'deki ve 1833 Mart'ında Kütahya'daki görüşmelerde Osmanlı temsilcisi olmuştur. Mustafa Reşit 1832'de Amedci olmuş ve 1834 - 1836 arasında Paris elçisi iken de bu mevkiini de korumuştu
Mustafa Reşit Paşa Paris'te ilk kez Avrupa ve Avrupalı devlet adamlarıyla tanıştı. Quai d'Orsay'da Fransızların Cezayir'i işgali ve Mısır sorunlarını tartıştı. Viyana'ya uğradı, Metternich'le görüştü. Bu sırada İngilizce ve Fransızca öğrenmeye başladı. Paris'te iki yıl geçirdi. Buradan, 1836'da Londra'ya atandı. Başbakan Palmerston ile ve diğer devlet adamlar ile reformlar konusunu görüşme fırsatı buldu. Reformlara karşı gurubun başında Mehmet Hüsrev Paşa bulunuyordu. Padişah Hüsrev Paşayı Seraskerliğe nakletti, Temmuz 1837 ‘le Ağustos 1838 arasında Mustafa Reşit Paşa ilk kez Dışişleri Bakanı olarak görev yaptı.Dışişleri bakanı olduğunda vezirlik ve paşalık rütbesini de almıştı Burada reform planlarını geliştirdi. Sosyal yaşamın içine girdikçe İngilizlere karşı duyduğu güvensizliği azaldı. İdari ve mali reformların başlangıcı olarak Bursa ve Çanakkale'de nüfus sayımını emreden ve rüşveti ve mal gaspını yasaklayan yasaların yayınlanmasını sağladı. Böylece Tanzimat bir anlamda başlamış oluyordu. Ülkenin ekonomisini canlandırmak için tarım, sanayi ve ticaret ile ilgili uzmanlardan oluşan bir komite kuruldu. Paşa, padişaha çeşitli dinlerden olan tebaasına eşitlik verilmesi gerektiğini öneriyordu. Sonunda padişahın şunları söylemesini sağladı. ‘'Müslüman tebam camide, Hıristiyan tebam kilisede, Yahudi tebam sinagoglardadır ama aralarında başkaca hiçbir fark yoktur.Onlara karşı sevgim ve adaletim çok güçlüdür, hepsi benim çocuklarımdır'' (Shaw II,91).Mustafa Reşit genel bir reform programı için padişahın sarayda ve Bab – ı Ali'de danışma kurulları oluşturmasını da sağlamıştı. Durumu dengelemek amacı ile II.Mahmut, saray danışmalarının başına reformlara karşı olan Hüsrev Paşa'yı getirdi.
İkinci Mısır bunalımında İngiliz yardımını sağlayabilmek için Mustafa Reşit 1838'de Londra'ya elçi olarak gönderildi. Bunun sonucu 1838'de Balta Limanı Ticaret Anlaşması imzalandı. Sonra da yeni ilişkiyi güvenceye almak için İstanbul'a döndü ve Padişah'ın Gülhane reform fermanını çıkarmasını sağladı. Prof. Dr. Ercüment Kuran'a göre, ‘'Ferman yabancıların Osmanlı işlerine giderek artan ölçüde karıştıkları bir dönemde yayımlanıyordu. Ancak ferman Avrupalı ya da İngiliz baskısına bir ödün olarak değil de, başlatılan reformları sürdürmek ve yaygınlaştırmak, Osmanlı ihtiyaç ve sorunlarını karşılamak için Mustafa Reşit tarafından kaleme alınmıştı'' ( Shaw II,91)
1840 Mısır krizinde Dışişleri Bakanı olarak Mustafa Reşit İngiltere, Avusturya, Prusya ve Rusya'nın yanında yer aldı. Mehmet Ali'yi destekleyen Fransa karşı taraftı. Büyük güçlerin bilgisi dışında Mustafa Reşit Paşa padişahın izni ile Mehmet Ali'ye gizli bir teklifte bulundu. Bu teklifi reddedildi. Anlaşma olmadı. Londra krizinden sonra Fransa Mustafa Reşit Paşa'yı tehdit etti. O bu tehdide aldırmadı ve Londra Konvensiyonunu imzaladı. Mehmet Ali imzalamadı. Büyük güçlerin askeri müdahalesi ile Mısır kuvvetleri işgal ettikleri topraklarda yenildi.11 Aralık 1840'da Mehmet Ali padişaha bağlılığını teyit etmek zorunda kaldı. Fakat sarayda verdiği rüşvetlerle Mehmet Ali, Reşit Paşa'yı Dışişleri Bakanlığından aldırdı. ( Wikipedia 20.7.2021).Reşit Paşa 1841'den 1845'e kadar kaldığı Paris elçiliğine atandı. Padişah reformları uygulamada zorluk çekince onu geri çağırdı, 1845'de tekrar dışişleri bakanı yaptı. Daha sonra birkaç kez sadrazamlığa getirildi. Gücü artınca azlediliyor, sonra zorluklar çıkınca tekrar göreve getiriliyordu.1853-1854'de dışişleri bakanı idi. 1854 – 1855'de Kırım savaşı yılları ve sonrasında Rusların Kutsal Yerler konusundaki isteklerine karşı koymuş bunun için İngiliz desteğini sağlamıştı. 7 Ocak 1858'de öldüğünde sadrazamdı fakat etkinlik çağını geçirmişti, güç Ali ve Fuat Paşalara kaymıştı.
