Bir iş adamının iş hayatına dönük ilkeleri kendisinin genel ahlâk konusundaki gelişmişliğiyle doğru orantılıdır. Gelişmişliğin yanı sıra ilkelerin oluşmasında, kendi kişiliği ve içinde bulunduğu iş ortamının da önemli rolü vardır. Psikoterapist Lawrence Kohlberg'in yaptığı araştırma sonuçları, bazı kişilerin diğerlerine göre ahlâklı karar vermeye daha hazırlıklı olduğunu göstermektedir.
Yaş ve eğitimle doğru orantılı olarak ahlâklı karar verme yetenekleri gelişmektedir. Kohlberg üç aşamalı olmak üzere altı evrensel devrede bu gelişmeli özetlemektedir. (Hartman: 1998, 72)
Geleneksellik Öncesi Düzey – 1. Aşamada;
Devre; Cezadan korunmak için koşullara uymak.
Devre; Kendi çıkarınıza ise koşullara uymak.
Geleneksellik düzeyi – 2. Aşamada;
Devre: Başkalarının beklentilerine uymak. Başkalarını memnun etmek. Ortalama “image”ı desteklemek.
Devre: Doğruyu sorumlu olduğumuz için yapmak, yasalara uymak. Sosyal mukaveleyi ve koşullarını korumak.
İlkelilik Düzeyi (Geleneksellik Sonrası) – 3. Aşama;
Devre: Günün yasa ve değerleri görecelidir. Onun için çoğunluğa yararlı olmak için yasalara ve kurallara uymak.
Devre; Kendi ulaştığınız yüksek ahlâk ilkelerini uygulamak. Uzlaşmışlıklarda yasalardan çok kendi yüksek ilkelerini uygulamak.
Yukarıda belirtilen birinci düzey kişinin öz çıkarını önde tuttuğu bir durumu göstermektedir. Bu düzey küçük çocuklar ve çocuk seviyesinden yukarıya çıkamamış yetişkinlerin kendi özel çıkarları ve cezalanmaktan korunmaları için gösterdikleri davranış biçimini içerir; çocukların elleriyle içinde yanan kömür dolu sobaya dokunmamaları gibi.
Geleneksellik düzeyinde kişi toplumun yasalarına ve normlarına uyacak bir davranış sergiler. Onun hareketleri ve kararları kendi dışında kaynaklanan davranış biçimine uyum gösterir. Bu düzeydeki bir yönetici örneğin yasalar ve şirket politikaları istemediği için işyerinde cinsel tacizde bulunmaz.
İlkelilik düzeyinde ise, kişi kendi iç, öznel ahlâk kurallarına uyan davranışta bulunur. Kendi bağımsız ahlâk anlayışı ve hükümleri onun yönlendiricisidir. Bu anlayış geleneksellik düzeyinin ötesindedir. Yasaklara uysun uymasın kişi kendi ahlâk kurallarına göre karar verir. Buradaki yönetici yasalar ve şirket kuralları istemediği için değil fakat evrensel ahlâk değerleri ve kendi ahlâk değerlerine aykırı olduğu için cinsel tacizde bulunmaz.
Ahlâki olgunluğa ulaşmamış kişilerin, yöneticilerin Kohlberg'e göre yanlış yapma, ahlâksız davranma olasılığı yüksektir. Kohlber'in araştırmasına göre ABD'de yetişkinlerin ancak yüzde 20'si İlkelilik Düzeyine ulaşmıştır. Çoğunluk “Geleneksellik Düzeyinde”dir.
Biraz farklı olmakla beraber bütün gelişmiş ülkelerde “İlkelilik Aşaması”na ulaşmış yetişkin nüfus oranının gelişmekte olan ya da az gelişmiş ülkelere göre daha yüksek olduğu tahmin edilebilir. Bu konuda Türkiye'dede yapılacak bir araştırmanın ilginç sonuçlar vereceği düşünülebilir.
ÜLKEMDE PAZAR GÜNÜ YEMEĞİNDE BİR TAVUĞU BULUNMAYACAK KADAR YOKSUL BİR KÖYLÜ OLMASINI ARZU ETMİYORUM, IV HENRY
