THEODORE BALTAZZİ (1789 -1860)
Galata bankerlerinin en başında gelen ailelerden birisi Baltazzi ailesidir. Venedik'ten İzmir'e göç etmişler ve daha sonra bir kısmı İstanbul'a gelmiş ve orada yerleşmiştir. Venedik'teki kökleri 1480'e dayanmaktadır. O tarihte Bernardo Baltazzi Venedik savaş gemilerinin yönetiminde bulunmuştu. İzmir'e yerleşen ilk Baltazzi, Dimitrios (Giovanni) Baltazzi (1715 – 1791) olmuştu. Ayni aileden Niccolo Baltazzi 1725'te Sakız adasının Aplotaria bölgesinde yaşamış , daha sonra Venedik'e göç etmiş , sonunda İzmir'e yerleşmiştir. İzmir'e 1746'da gelenler arasında Marino Baltazzi (1695 -1753) de vardı ve Venedik pasaportu taşımaktaydı. İzmir'de yaşayan Baltazziler, Levantendir . İzmir'de İtalyan uyruklu Giustiniani Nogroponte ile birlikte, Osmanlı Devleti'nin Hollanda ile olan ticaretinde, Baltazziler çok önemli rol oynamışlardır. Daha sonraları,Osmanlı İmparatorluğu'nun mali işlerinde rol almış olan Baltazzilerin soyu Demetrios Baltazzi'ye dayanmaktadır. Demetrios, Christina Chryssogiannni ile evlenmiş ve dört çocuğundan biri olan Evangelino Baltazzi ile (1748 -1809) İzmir'de bankerlik ve sarraflık yapmaya başlamıştır.
Evangelino'nun Viero İoannes Mavragordato ile evlenmesinden doğan altı çocuğundan ikisi Theodore ve Emmanuel baba mesleğini sürdürmüş , İstanbul'da Galata bankerleri arasında yer almıştır. İstanbul doğumlu Theodore (1789 - 1860) ilk eşi Despina'da ayrılmış , ikinci evliliğini Elizabeth Charles Sareli ile yapmıştır. On çocuk sahibi olmuştur. Theodore, Tarabya'da ihtişamı kitaplara geçmiş bir evde yaşamıştır. Kırım Savaşı ile 1860 arasında hükümete borç veren bankerler arasında ön sırada yer almıştır. Baltazzi ‘'Sultanın köşkünün yanında Yunanlı tüccar ve Türkiye'nin en zenginlerinden biri olarak ‘' tanıtılmaktaydı. Osmanlı borçlarının tasfiyesi için kurulan gözetim komisyonunda yer alana Edmund Hornby'nin eşi tarafından yazılan bir kitapta Tarabya'daki evin muhteşemliği uzun uzun anlatılmıştır (Manav,21).
Evagelino Baltazzi'nin diğer oğlu, İzmir doğumlu Emmanuel Baltazzi (1797-1855), Dersaat Bankası'nın kurucuları arasında yer aldı. Emmanuel Osmanlı uyruğuna geçmemişti. Buna rağmen kendisine bir yabancı olarak, ilk kez İstanbul'da ev yapma izni ve bunun için Beyoğlu caddesinde Fransız Konsolosluğuna yakın Sadiye Hanım'a ait bir arsa verilmişti. Osmanlı uyruğu olmamasına rağmen ona bu imtiyazın verilmesinin nedeni devlete olan sadakati idi. Daha sonra evlerini Beyoğlu'ndan Tarabya'ya naklettiler ve ayrıca Yeniköy'de bir yalı sahibi oldular .
Bankerlik kuruluşunun İstanbul merkezinde kendisi vardı. Bir oğlu Londra'da ve bir kardeşi Demetrio Baltazzi & Co adlı firmasıyla Marsilya ‘da müştereken faaliyet gösteriyorlardı. Jacques Alleon'la birlikte Dersaat Bankası'nı kurdular. Emmanuel Baltazzi servetinin bir kısmını da gayrimenkule yatırdı. İzmir Tire'de satınaldığı büyük çiftliğini ünlü Fransız şairi ve yazarı Alphonse de Lamartine'e kiraladı.
Emmanuel'in üçüncü çocuğu 1830 doğumlu Aristide Baltazzi Paris'te eğitim gördü. Kısa bir süre içinde Hazine -i Hassa'nın bankerliğine yükseldi. Kurulmakta olan bir çok şirkete ortak oldu. Şirket -I Maliyye'nin kurucuları arasında oldu. Bank -i Osmaniye'ye rakip olarak çıkan Galata bankerlerinin bankası Şirket -i Umumiye'nin kurucusu ve yönetim kurulu başkanı oldu. İlk ululuslararsı sergiyi koordine etti. Bundan dolayı kendisine üçüncü rütbe nişan – ı zişan nişanı verildi. 1864'de Aristide Divan -I Muhasebat üyeliğine getirildi . Daha sonra Orman Meclisi Başkanı oldu ve Osmanlı uyruğuna geçti. Ancak o zaman, İstanbul ve İzmir'de önemli miktarda gayrimenkule sahip Emmanuel , bunların tapusunu kendi üzerine geçirtebildi.1878'de Büyükdere belediye başkanlığı yaptı. Barones Wilhelmin Von Reineck'le evlenen oğlu Alexandre Baltazzi babasının mesleğini sürdürdü.
Diğer oğlu Spyridon şirketin Londra şubesinde yetişti. İstanbul'da hem bankerlik hem ticaret yaptı. 1833 doğumlu diğer oğul Demostene , diğer üç erkek kardeşiyle birlikte Paris'te ünlü Saint Barbe'da öğrenim gördü. Fakat ailenin çiftliğini yönetmeyi tercih etti . Babasının ölümünden sonra annesi, çiftlik arazisini 88 bin dönüme kadar çıkarmıştı. Demostene ,eşinin erken ölümü nedeniyle kendini arkeoloji araştırmalarına verdi. 1850 yılında Sultan Abdülmecid İzmir'I ziyaretinde Bornova'da Baltazziler'in evinde bir süre dinlendi. Aristide Baltazzi 23 Nisan 1865‘de Sultan Abdülaziz'i İzmir'I ziyareti sırasında Buca'daki evinde misafir etti. Emmanuel'in diğer oğlu İzmir Buca doğumlu, New York'ta vefat eden Xenophon Osmanlı devletinin büyükelçiliğinde elçilik (fahri) başkatipliğine getirildi.
Bankerlik yapan Emmanuel ve Theodor'un kardeşi Demetrio'nin (1796 - 1880) oğlu Leonidas (1829 – 1895) ise tütün rejisi ve madencilikte faaliyet gösterdi. Leonidas'ın kardeşi Evangelino bir süre İstanbul'da bankerlik yaptı, sonra Yunanistan'a gitti. 1870'de Atina'ya yerleşti. Atina'nın ilk özel bankası Pistotiki Bankası'nın kurucuları arasında yer aldı.
Kadıköy'deki Saint Jozef okulu , 1863'de Sypridon Baltazzi'nin kendi arsası üzerinde yapmakta olduğu binayı daha bitmeden kiralamak istedi. Sypridon yılda 348 lira – 8.000 frank - kira istedi. İki katlı binada okul açma iznini içeren ferman alındı. Bina, 1915'de yandı (Manav,28)
.Baltazzilerin gelir kaynağını yaratan en önemli etkenlerden biri, başlangıçta kambiyo anlaşmaları oldu. Bankacılık işlemlerinin olmadığı bir dönemde sarraflar , bir anlamda belli oranda bankacılık işlevi görüyorlardı. Onlar paralar arasındaki kuru, pariteyi belirliyor , para değişimini yapıyor, poliçeçilik yoluyla iç ve dış ticaretin çalışmasını sağlıyorlardı. Dış ticaret , dış alım ve satımlar, giderek artıyordu. Dış ticaretle birlikte Osmanlı parası Sterlin karşısında değer kaybediyor, satınalınan hizmet ve malların fiyatları da yükseliyordu. Bunun önüne geçmek , kuruşun değer kaybını azaltmak ,kağıt para kaimenin de değerini korumak için , hükümet para reformu yapmadan önce ilk kez 1843'de kurları istikrara kavuşturmak amacıyla kambiyo işlemlerini yürütmeleri için Emmanuel Baltazzi ve Jacques Alleon'la anlaşma yaptı. 1 Sterlin 110 kuruş düzeyinde sabitlenecekti, bunun için de Londra ve Paris'e poliçe çekebilecek bankere ihtiyaç vardı. Hükümet görüştüğü bankerler arasında bu ikiliye karar verdi, çünkü onlar kar ve komisyon istemiyordu. Onlara zeytinyağı fiyatında kg başına 4 kuruş indirim yapıldı. Mısır'dan gelen vergi bunun için teminat gösterildi. Anlaşma süresince, başkalarına bir banka kurulma izni verilmeyecekti. Baltazzilerin 1900'lere kadar Osmanlı Devleti ile sürecek mali ilişkileri böylece başlamış oldu. Hazineye verdikleri borçlarla bu ilişkiler giderek arttı. Zamanın diğer bazı bankerleri gibi yüksek faiz ve komisyonu ve geri ödeme koşullarını dikte edecek konuma kadar geldiler. Kur istikrarı için önlem alındıktan sonra paranın tahşişinin– ayarının bozulmasının – da önüne geçilecekti. İki yıl süreyle yapılan anlaşma sonucunda 450 milyon frank karşılığında % 11 faizle Paris ve Londra'da poliçe çekilmiş , gerçekten kur 110 kuruşta sabitlenmişti. Bankerler, yalnız iki yıllık bu süre içinde kişi başına yaklaşık 20.000 – 25.000 lira arasında para kazanmışlardı .Bu anlaşmalar çeşitli şekillerde dört kez yenilendi. Bu işlerde iki banker de riskler aldı fakat yüklü paralar kazandı.
Baltazzi ve Alleonlar'ın kurmaya karar verdiği Dersaat Bankası'nın sermayesinin 100.000 lirasını hükümet 250.000 lirası da iki ortak tarafından ödenmek üzere planlandı. Sermayenin halka arz yoluyla 1 milyon liraya çıkarılması düşünülüyordu. Bu gerçekleşmedi. İki ortağın yapacağı para operasyonlarına hükümet bir anlamda garanti verdi. Devletin koyacağı sermaye çeşitli bölgelerin gelirleriyle sağlanacaktı . Fakat bu sermaye bir türlü toplanamadı. Bankanın kurulmasından önce, iki ortak tarafından yapılan para işlemleri şimdi bankanın sorumluluğu altında yapılmaya başlandı. Banka nerdeyse sermayesiz kurulmasına rağmen iki ortağın kişisel itibarı ile , dört yıl ayakta kalabildi. Maliye Nazırı Abdurrahman Nafiz Paşa döneminde hükümet nakit sıkıntısı çektiğinden değişik zamanlarda bankadan 1.3 milyon lira kredi aldı. Hükümet borcunu ödemekte zorlandı. Borç bir kaç kez yenilendi. Sonunda Hazine'de krediyi ödeyecek kaynak bulunamadı. En sonunda banka tasfiye edilmek zorunda kaldı.
Theodore Baltazzi ve İzak Camondo 24 Mart 1853'de Osmanlı Bankası'nı kurmak için Dış İşleri bakanlığına başvurdu. Koşulları uygun olmasına karşın bu talep reddedildi. Devlet onun yerine, George Zarifi, Charles Hanson, David Glavany, Düzoğlu Mitran ve Jean Pyschari'nin dahil olduğu 12 bankerin önerdiği Banka-i Osmani'nin kurulmasını onayladı (Manav 120,121) .
Baltazziler bankerliğin yanısıra devletten vergi tahsilatı işini ihale ile alan ‘'mültezimlere'' , gerekli olan teminatı veriyorlar , bu yolla komisyon kazanıyorlardı. Ayrıca kendileri de doğrudan ihalelere giriyorlardı. Bu iki işlev de kazançlı işlerdi. Buna ilaveten aşar ürününü de - örneğin zeytinyağı, yapağı ve palamut gibi- satınalarak bu ürünlerin ticaretini yapıyorlardı. Aristide Baltazzi Beyrut ve Tevabii gümrüklerinin iltizamını , Leonidas Baltazzi ise İzmir'de beş yıllığına , 30.000 liraya tütün rejisini almıştı (Manav,146). Spyridon Baltazzi Ayvalık'ta İskele İnşa ve İşletmesi işini yüklendi. Demostene Baltazzi'nin İzmir'de Vapur İşletme ve Türkiye çapında meyan kökü toplama projeleri gerçekleşmedi. Baltazziler, Şirket – i Hayriye, Dersaat Tramvay Şirketi, kurulmadan tasfiye edilen İtibar -I Sınai Şirket -i Şarkiyyesi, Tütün Rejisi, Şirket -I Madeniyye -i Osmani Anonim Şirketi ve Şirket -i Umumiyye'nin kurucu ortakları arasında yer aldılar. Duyun – I Umumiye'nin kuruluşundan sonra,Galata bankerlerinden borç alma sona erdi. Hükümet'in bankerlerle olan mali ilişkileri incelenmeye başlandı. Baltazziler 49.000 lira borçlu çıktı. Maliye Bakanlığı tarafından, bu borcun tasfiyesi için, Baltazzilerin 110.000 dönümü bulan 10'dan fazla çiftliği satıldı (Manav,307).
Emmanuel 1855'de İzmir'de vefat etti. Aliağa'daki aile mezarlığına gömüldü . Bu arazi üzerindeki muhteşem yapı ve özel şapeli bir süre Aliağa Okulu olarak kullanıldı. Yakın tarihlerde yıkıldı. Günümüzde mezarlık tamamen tahrip olmuş durumda idi. Hazineye en fazla borç verenlerin başında gelen Baltazzilerin diğer üyesi Theodor Baltazzi 1860'da İstanbul'da öldü. Tarabya'da gömüldü. Onun ölümünden sonra çocukları Avusturya'ya göç etti .Türkiye ile her hangi bir ekonomik ilişkileri kalmadı. Aristide Baltazzi hükümetin en çok güvendiği bankerdi. Osmanlı vatandaşı oldu. İstanbul'da yaşadı. Marsilya'dan bir dönüş seyahatinin başlangıcında 14 Ekim 1887'de öldü. Emmanuel Baltazzi'nin diğer oğlu Spyridon bir süre bankerlik yaptı 1867'de öldü. Emmanuel'in kardeşi Demetrio'nun kardeşi Leonidas Baltazzi ise 1895 de hayatını kaybetti. Kardeşi, Atina'ya giden, bankacı olan Evangelino'nun akibeti saptanmamıştır. Emmanuel Baltazzi'nin diğer oğlu Demostene , eşinin ölümünden sonra, kendini arkeolojiye verdi ve 1896'da vefat etti. Ailenin bir kolu halen İstanbul ve İzmir'de turizm alanında çalışmaktadır (Manav,316).
