Birinci Dünya harbi’nin Türkler’e göre ünlü casusu, Ingilizler’e göre bir savaş kahramanı ve kendine göre idealist ve romantik T.E. Lawrence hakkında , zaman zaman polemik polemikler olur. Konuya açıklık getirmek için onun hayatını , yaptıklarını ve o günün ortamını çok iyi bilmek gerekir.
Şam - Filistin -Amman - Medine demiryoluna yaptığı hucumlarla ve trenleri bombalamakla meşhur Albay Lawrence , Osmanli devletinin sona ermesinde Arapları Ingilizler yanında ayaklandırmış , onların Türkleri arkadan vurmasını sağlayarak, harpte çok büyük bir rol oynamıştır. Maresal Allenby’nin emrinde Şam’a muzaffer bir komutan olarak Blue Mist tipi bir Rolls - Royce’la girmisti.
Böylece Türklerin Araplar üzerindeki egemenliğine son vermenin yanısıra , Almanlar’ın Baltık denizinden Kızıl Deniz’e kadar uzanacak Alman imparatorluğu hayallerini yıkmıştı.
Lawrence Oxford Universitesi mezunu bir arkeleogdu. Kaybolmuş uygarlıkları bulmak için Arabistan’a bir gezi yapmıştı. Sonunda , 16.Ağustos.1888 doğumlu ,28 yaşında Albay Lawrence olarak , 1916 ‘da savaş’a katılmıştı. 1935 yılı Mayıs’ının 19’unda çok sevdigi motosikletini hız limitinin üzerinde
sürerken yaptığı kaza sonucu vefat etmişti.
Lawrence hakkında ilk kitabı Lowell Thomas yazmıştı. Princeton Universitesi hocalarından olan Thomas, “With Lawrence in Arabia” isimli kitabını yazmadan önce zamanın ABD Iç Işleri Bakanı Franklin K. Lane’in isteği üzerine Princeton’dan ayrılmış ve 1917’de Müttefik Devletler’in amacına
yardım için Arabistan’da olup bitenleri , fotografçı arkadaşı Mr. Harry A. Chase ile birlikte saptamakla, görevlendirilmisti.
Thomas, kitabınin başında, yaptığı araştırmanın masraflarının tamamının Chicago’lu on sekiz iş adamı tarafından karşılandığını, başta onlar olmak üzere kendisine yardımda bulunan bir çok kişiye, en önemlisi o günlerin İngiliz Aslanı diye nitelendirilen Baş Komutan Allenby’e teşekkür ediyordu. Bu
araştırmalarında Lawrence’i çok yakından tanıyan Thomas, onun hakkında ilk kitabı yazan ve onu dünyaya tanıtan ilk kişi olmuştu. Bu yazı onun 1920’de yayınlanan kitabından , Sayın Soner Yalçın’’ın Hürriyet Gazetesi’nde yıllar önce çıkan konuyla ilgili bir makalesinden ve Lawrence James’in
1990’da yayınlanan The Golden Warrior isimli kitabından yararlanarak hazırlanmıştır.
Qxford’u bitirdikten sonra, daha, büyük harp başlamadan çok önce , Lawrence Fırat vadisinde, arkadaşı meşhur arkeolog Hogarth’ın başkanlığında, çok az bilinen Hititler hakkında bulgular elde etmek için arkeolojik kazılar yapmıştı. Daha önce bölgeye yaptığı geziler sonucunda bölgede
konuşulan dilleri çok iyi öğrendiğinden ve bölge topografyasını çok iyi bildiğinden, kazılarda çalışan Türkmen, Ermeni, Arap ve Kürtlerle çok iyi geçinmiş ve kazıların sorunsuz olarak yürütülmesinde büyük rol oynamış, sonradan Hitit Devletinin başkenti Karkamış’ın (Carchemish) bulunmasını
sağlayacak bir çok eser çıkarmıştı. Başkanlığını yine bir başka yakın arkadaşi, C. Leonard Woolley’in yaptığı ve yine Lawrence’in katıldığı bir kazıda da Yunan uygarlığının başlangıcıyla Nineveh ve Babylon uygarlıkları arasındaki devre ait o güne kadar bilinmeyen bulgular ortaya çıkarılmıştı. Oxford
Ashmolean Müzesinde “TE Lawrence tarafından verilmiştir” yazılı bir çok eski eser vardır. Bunları müzeye getirdiği sırada Lawrence daha yirmi yaşlarında bile değildir.
