AGOP KÖÇEOĞLU (1820 -1893)
Ermeni kökenli Köçeoğlu Agop Efendi , Osmanlı hazinesine , saraya ve Osmanlı yönetiminin elit kadrosuna borç veren Galata bankerleri arasında önemli bir yer alır. 1876'da sadece 93 gün padişahlık yapmış olan, sık sık mektuplaştığı V. Murat'la (1840 – 1904), padişahlığından önce ve sonra yakın ilişkiler içinde olmuştur. Ayrıca Köçeoğlu'nun , 1861 ‘den 1876'a kadar tahtta kalan Sultan Abdülaziz'le (1830 – 1876) ile de yakınlığı bilinir.
İstanbul'un Pera semtindeki bugünkü İstiklal Caddesi, Tanzimat Fermanı ve Abdülmecid'in (1823 -1861) padişahlığı ile başlayan dönemde en popüler olmaya başlayan bir bölge idi. Sarraflık ve bankerlik işlerinden büyük kazanç sağlayan Köçeoğlu kışlık konağını , 1870 yılındaki büyük Beyoğlu yangınından sonra, ayni yıl burada inşa ettirmişti. Daha önce Atlas Sineması olarak kullanılan ,bugün Atlas pasajı olarak bilinen bu bina Roma'daki Palazzo Farnessse örnek alınarak yapılmıştı. Abdülaziz'e yakınlığı ile bilinen Köçeoğlu, sultanın olası ziyaretleri nedeniyle konağın dış ve iç süslemelerine büyük önem vermişti. Binanın ikinci katının tavanlarında yüzyıl sonlarında İstanbul'a gelen Fransız ressam Hippolyte Dominique Berteaux'un benzersiz fresk çalışmaları bulunmaktadır. Bu freskler Su , Hava , Toprak ve Ateş adını taşımaktadır. Daha sonraları binaya bir blok eklenmiş ve Abdülaziz için bir özel daire yapılmıştır. Agop Köçeoğlu ölmeden önce binayı Vosgeperan Ermeni Kilisesine devretmiş, bina 1838'de Aziz ve Ahmet Bornova'lı kardeşler tarafından satınalınmış ve Bornova'lı Han olarak anılmıştır. 1948'de Balkanlar'ın en büyük sineması Atlas sinemasına dönüşmüştür. Daha sonra kültürel etkinliklerin arttığı İstiklal caddesinde binanın giriş katı tiyatro haline getirilmiştir. Kazım Taşkent ve Vedat Nedim Tör'ün desteği ile kurulan 295 koltuklu tiyatroya ve topluluğa Muhsin Ertuğrul ‘'Küçük Sahne'' adını vermiştir. Pasajda Kulis isimli bir bar, Aliye Berger, Füreya, Edip Hakkı, Özdemir Araf, Cahit Irgat, Gülriz Sururi, Engin Cezzar, Dürnev Tunaseli, Erol Günaydın, Sait Faik, Sadri Alışık, Ümit Yaşar, Sadri Alışık , Çetin Altan, Yaşar Kemal gibi zamanın ünlü sanatçılarının durak yeri olmuştur. 1960'lı yılların sonunda, Banker Kastelli'ye geçen bina 1971'de ‘'Birinci Derecede Eski Eser'' kapsamına alınmış ve Maliye Hazinesi'ne devredilmiştir. (Brendan Freely – John Freely; Galata, Pera , Beyoğlu, Bir Biografi , Çeviren; Yelda Türedi, YKY , İstanbul, 2015).
Köçeoğlu İstanbul'un bir çok semtinde konak ya da köşk sahibi olmuştur. İstanbul'da Kadıköy Bahariye Caddesinde bugün sadece avlu kapısı ve duvarının bir parçası ayakta kalan ‘'Köçeoğlu Hamamı ‘' 1839'lı yıllarda Köçeoğlu ailesinin mülkü olarak yapılmıştı .( Oktay, 55,Melike Oktay; 19.yüzyılda bir Galata Bankeri: Köçeoğlu Agop Efendi, Yüksek Lisans tezi, Marmara Üniversitesi, 2004). Çengelköy'deki Köçeoğlu köşkünde Sultan Abdülmecit misafir olarak kalmıştı. Daha sonra Abdülaziz'e geçen bu köşkde Sultan Vahdettin şehzadelik hayatını yaşamıştır. Bu köşk Çengelköy sahilindeki, Köçeoğlu tarafından 1780'de yaptırılan Köçeoğlu yalısı ile bağlantılı idi. Vahidettin'in ölümünden sonra bu köşk varislerine geçmiş , Cumhuriyet döneminde de yıktırılmıştır. 1875 yılı VI. Daire Belediye Meclisinin, Pertev Paşa'nın başkanlığı'ndaki üyeleri arasında Georges Zarifi ve Hristaki Zagrofos Efendi'nin yanısıra bulunan Köçeoğlu Agop Efendi, Bebek Koyu'nda Beyhan Sultan Sahil Sarayından sonra gelen Bebek Yalısi'nin da sahibi idi. Ayni zamanda Üsküdar'da bir bağ köşkü Ve Nispetiye'de ayrı bir köşkü bulunuyordu. Bebek yalısı , Köçeoğlu Boğaziçi sahillerini terk edip Van sahillerine gitmesi sonucu, ailenin elinden çıkmış, sahipsiz kalmış , 1940'larda da yıktırılmıştır.(Oktay ,56). Köçeoğlu'nun Alemdağı'nda orman ve tarlaları, Kartal ve Haydarpaşa'yı Ankara'ya bağlayan demiryolu boyunca iki tarafta da geniş arazileri bulunmaktaydı. Üsküdar'da bu araziye yakın bir yerde Krikor Balyan'ın inşa ettiği Balyanların muhteşem köşkü vardı. Bu köşkün bulunduğu mahalleye ‘'Bülbül Deresi'' deniyordu. Bu ad verilmesinin nedeni Krikor Amira Balyan'ın bülbül beslemesi ve geceyi onları dinleyerek geçirmesiydi. Dadyanlar buraya yakın olan köşklerinde Mekke dönüşü , köşkün önündeki koyda gemileri karaya oturan 300'den fazla hacıyı misafir etmişlerdi. Dadyanlar ayrıca 3 Mart 1878'de imzalanan Ayastefanos Antlaşması'nı müzakere etmek için gelmiş olan Rus delegasyonunu konaklarında ağırlamıştı. Agop Köçeoğlu'nun Çamlıca'daki , bahçesinde 25 bahçivanın çalıştığı köşkünün yanında Abraham Salomon Camondo'nun saray- köşkü bulunmaktaydı.
Köçeoğlu Agop önce Darphane'de göreve başladı. Abdülmecit (1823 – 1861) zamanında saray kuyumcubaşısı oldu. 1869'da Şirket -i Umumiye – i Maliye – i Osmaniye'nin yönetim kuruluna seçildi. Credit General Ottomane Bankası'nın kurucuları arasına girdi. 1870'de, Tanzimat'ın ünlü üç paşasından ikincisi olan Ali Paşa'nın sadrazamlığı sırasında Ali Paşa'nın sarrafı oldu. 1875-1881 arasındaki Osmanlı Devleti'nin mali krizden çıkması için çıkartılan bütün devlet tahvillerini satın aldı. Bundan dolayı da büyük zarara uğradı. 1887'de II. Abdülhamit (1842 – 1918) tarafından Varna'ya sürgün edildi fakat, beş ay sonra geri döndü. Sarraflığı ve bankerliği sırasında büyük bir servet edindi.
Köçeoğlu Agop Ermeniler'in Katolik koluna mensuptu. Onların ‘'Şarklı Ermeniler'' cemaatinin üyesi idi. Bu gurubun lideri Aliksanyan Diran Bey idi, Köçeoğlu da diğer 13 üyeden biriydi. Ailesi hakkında fazla bilgi bulunamayan Köçeoğlu'nun, Andon ve Aram isimli iki oğlu ve Nazlı isimli bir kızı oldu. Oğlu Andon 1866 -1933 arasında yaşamış, İçişleri Bakanlığı'nda mutasarrıf muavinliği ve 1907'de Galata postanesi müdürlüğü yapmıştır. Kızı Nazlı Hanım Atina'daki İtalyan sefareti başkatibi Korinaldi ile evlenmiştir. Köçeoğlu'nun eşinin adı bazı belgelerde Eliza olarak , Köçeoğlu yalısında oturan Kızkardeşi Sofi'nin ismi de Köçeoğlu'nun kızı olarak geçmektedir. Sofi'nin Sultan Abdülaziz'in bile beğenisini kazanacak kadar bir güzelliğe sahip olduğu bilinmektedir . Klasik Ermeni tipinde olmayan Sofi sarı saçlı, yeşil gözlüdür. Şair ve diplomat Abdülhak Hamit Bey'in eşi Lüsyen Hanımda bulunan onun bir yağlıboya tablosunda Sofi esmer olarak resmedilmiştir. Bu tablo sonradan Ermenilere satılmış ve İtalya'da bir müzeye gönderilmiştir ( Oktay,54).
Köçeoğlu Agop Efendi'nin kendi tuttuğu hesap özetleri ve ele geçen yazışmalara göre o, daha çok saray erkanına borç para vermiştir. Bunların başında Valide Sultan, Baş Kadın Efendi, ve haremdeki kadınlar , hatta padişahlar da bulunmaktadır. V. Murat şehzadeliği sırasında ondan hayli borç almıştır. Genelde borç verme işlemi borç alan ile borç veren arasında doğrudan bir ilişki şeklinde olmuş, çoğu kez de borç alanın yerine onu temsil eden, özel görevli kişi borç alan olarak gösterilmiştir. Genellikle borca % 12 civarında faiz işletilmiş ve teminat olarak da borç alan kişinin, makbuz karşılığında teslim ettiği mücevherler kullanılmıştır. Borç alan paşalar ise konaklarını ya da başka gayrimenkullerini teminat göstermişlerdir. Agop Efendi, aldığı borçları ödemekte güçlük çeken Abdülaziz'i devirip yerine V. Murat'ın geçmesini isteyen gizli örgütün içinde yer almıştır. (Jamgoçyan ,119)
Agop Efendi'nin ölümünden sonra ondan alacaklı olanlar Maliye Nezaretine yazarak Köçeoğlu'ndan alacaklarının , mirasından ödenmesini talep etmişlerdir. Özellikle Banker Lorando'nun 540.000 lira ve Banker Tubini'nin 164.000 lira alacaklı olması dikkati çekmiştir. (Oktay,77).
