Balya Kazasına Bağlı Kayalar Köyü'nün okuma - yazma tarihi çok eskilere dayanır, Kayalar köyünde okuma - yazma, eğitim ve öğretimin hangi tarihlerde nasıl ve nerelerde yapılageldiğini aşağıdaki tarihler bize göstermektedir.
1.Kayalar'da İlk okuma ve yazma eğitimi: 1864 yılında Aşağı Cami'nin bir odasında başlamış ve uzun yıllar aynı yerde devam etmiştir.
2.Yeni Mektep : 1911 -1913 ‘de yapılmıştır. Heyet odası ve okul binasıdır, müşterek kullanılmıştır.
3.Koca Mektep : 1936 - 1939'da yapılmıştır. İki katlı ve beş sınıflıdır, şu anda bina metruk haldedir.
4.Şimdiki Okul : 1981 - 1983 yıllarında yapılmıştır. Bina tek katlıdır, betonarme ve sağlamdır.
*1911 - 1913 yıllarında köyün tam ortasına Odagıranı'na inşa edilen ve Heyet Odası ile müşterek kullanılan iki katlı bina 50 Sarı Liraya Kayalar halkı tarafından yapılmış ve yaptırılmıştır. Elli sarı liranın yarısı Boz Tepe'den kesilen odunların Balya madeninde çalışan işçilere satılması ile elde edilmiştir. Diğer yarısı ise köy halkının kendi aralarında yardımlaşarak topladıkları paradır.
-1864'den 2010 yılına kadar 146 yıl eğitim ve öğretimin yapıldığı Kayalar İlk Okulu her nedense 2010'lara gelindiğinde öğrenci sayısının azlığı sebep gösterilerek kapatılmıştır.
-1917 yılında Anzavur isyanı sebebi ile okul kapatılmıştır. Bir yıl müddetle eğitime Hacılar'ın köy odasında devam edilmiştir.
-1918 -1923 Kurtuluş savaşı mücadelesi sonuçlanıncaya kadar okulumuz 5 yıl kapalı kalmıştır.
-1928 yılında bilinmeyen bir sebeple okul bir gecede yanmıştır. Bir yıl içerisinde onarılarak tekrar eğitim ve öğretime devam edilmiştir. Onarım süresince yine Hacılar'ın odası kullanılmıştır.
Benim de eğitim ve öğretim gördüğüm Kayalar İlkokulunda “1955 -1960 yıllarında” öğrenci sayısı 140 -150 kişi kadar olurdu. Genç kuşakların bilinçlenmesi, doğumların ve çocuk sayısının azalması dolayısı ile şehire göç edenlerin sayısı da arttığı için, öğrenci sayısı yıllar geçtikçe azalmıştır. Buna rağmen okulun kapatılmasına hiç de gerek bulunmamakta idi. On - onbeş öğrenci de olsa birleştirilmiş bir sınıf ve atanmış bir öğretmen ile eğitim ve öğretime devam edilmeliydi. Kesinlikle okula kilit vurulmamalı ve köyümüz öğretmensiz bırakılmamalıydı.
Baştan yazdığım gibi bizim köyde İmam da vardı, öğretmen de vardı ama şimdilerde “2010 yılından bu yana “ sadece İmam vardır, Öğretmen yoktur. Okulumuz var, her türlü eğitim araç ve gereçleri de var, bir de zengin kütüphanemiz var, buna rağmen öğretmen olarak bir kişi bile atanmamaktadır.
-1993 -1994 Eğitim ve Öğretim yılında Çevre Bakanalığınca “EN YEŞİL OKUL” Seçilen Kayalar ilkokuluna Bakanlıkça Berat ve Madalya da verilmiştir. Buna rağmen okulumuzun kapatılması ve kapısına kilit vurulması bu yuvadan yetişenleri ve tüm Kayalar Köyü Halkını üzmüştür ve üzmektedir.
Kayalar'da vaktiyle sadece Aşağı Cami vardı, 1955 - 1956' lı yıllarda bir de Yukarı Cami yapılmış ve cami cemaati ikiye bölünmüştür. Eskiden köy camilerine devlet tarafından kadrolu imam falan atanmazdı. Cemaat içinden namaz kılmasını ve kıldırmasını bilenler ile biraz da Arapça bilen, Kuran Kursu Mezunu, Hafız ve Müezzinler köyümüzde ve civar köylerde imamlık yaparlardı.
İlkokulu bitiren öğrencilerimizin yarıdan fazlası ortaokula ve başarılı olanlar da daha sonraki yıllarda daha yüksek okullara devam ederlerdi. Köyde kalarak hayatını çiftçilik ve rençberlik ile geçirecek olanlar ise, ilkokul sonrası bir yıl müddetle Aşağı Cami odasında Kuran Kursu'na devam ederek Kuran öğrenir ve Hatim indirirlerdi. Bu öğrencilerden birçok mevlithan hafız ve imam da yetişmiştir.
*Yakın Tarihteki Hafız ve İmamlarımız; Mustafa KESKİN (Topal Mustafa), Yaşar ÇOLAK (Çolaklar'ın Yaşar), Yusuf ÖZBEK (Şakirler'in Yusuf), Şevket TURNA (Naneler'in Şevket), Yaşar ÇELİK (Hacı Hasan'ın Yaşar ), Naim KAYNAK, Canset KIRAR, Orhan AKKOÇ, Selafi AKTEN, Hüseyin KARA (Koca Bıçaklar'ın), Zekeriya KOÇ, Hakkı GEZER ve Mustafa AYDIN (Aliağa'nın Hasan'ın oğlu Molla Mustafa)'nın isimlerini sayabiliriz.
*Köy muhtarı ve imamı için her yıl hanelerden “Ayan - İmam Hakkı” toplanırdı. Her ikisi de Ayan - İmam Hakkından ücretlerini alırlardı. Milli Eğitim Bakanlığının atadığı öğretmenlerimizin ücreti bakanlık bütçesinden aylık - maaş olarak ödenirdi. Öğrenci sayısının 140 -150 ‘lere ulaştığı dönemlerde en az 4 - 5 adet kadrolu öğretmenimiz mutlaka olurdu. Okuma - yazmanın/eğitim ve öğretimin 1864'lerden beri devam ettiği Kayalar'dan yetişen ve daha yüksek okullarda okumuş çok sayıda insanımız vardır.
*KAYALARLI BALIKESİR BÜYÜKLERİ:
- Abdülgafur IŞTIN : Kayalarlıdır ve Müderris Müftü'dür. İstiklal savaşı sırasında Mustafa Kemal ATATÜRK'ü ve kurtuluş hareketini destekleyen, Balıkesir yöresinde Kuvayı milliye teşlkilatında yöneticilik de yapan değerli bir kişidir. Cumhuriyetimizin birinci döneminde Karesi Milletvekili seçilmiştir.(Topallar'dan Faiz Erdoğmuş'un dayısıdır.) *Mantıkçı Mehmet Efendi: Hacı Ali Medresesi Müderrisidir.*Osman Efendi : Şeyh Hacı Yahya Efendi Medresesi Müderrisidir.
-Kayalar'ın 1844 Tarihli Temettüat defterinde kayıtlı 132 hane vardır. Kayıtlı erkekler arasında Üst Öğrenim Görenler; İmam Mehmet Efendi, Hatip Mustafa Efendi, Hafız İbrahim Efendi, Bursa'da eğitim gören Ali Efendi vardır. Bu kişiler eğitimlerini Bursa ve İstanbul'da görmüşlerdir. O tarihlerde Kayalar'da adı defterde yazılı olan bir imam, bir hatip, dört hafız, dört molla ve bir öğrenci kayıtlıdır.
- 1940 Öncesi Üst Öğrenim Görenler;
Hacı Ömer Efendi (Akın), Kalaycıoğlu Molla Hüseyin Efendi (Oğuz), İbrahim Kabakçıoğlu Efendi, Molla Ahmet Efendi (Mollamatlardan), Hatip Hüseyin (Hatıplar - Korur), Molla Emin (Mollaeminler), Molla Hüseyin (Molüsinoğlu Hüseyin'in dedesi - Ülkü)), Mollalar (Üzümcüler'den Mehmet'in dedesi)
-1940'lardan sonra yaşayan ve gördüğümüz üst öğrenim görenlerimiz: Molla Hakkı (Demir), Molla İsmail (Önal), Molla Halil (Molla Hatıp Sözlevi), Molla Mustafa Hoca (Akbulut)
-1910'larda Balya'da okuyanlardan Ali Ünal (1913 Astsubay), Ali Güner (Maliyeci), Hüseyin Gürel (Bankacı), Ahmet Çolak (Madenci), Araplar'dan Toscalı Lakaplı Mehmet Erol (Memur), Daha sonraları; Halil Atay ve Süleyman Önal Necati Eğitim'den mezun ilk öğretmenlerdir.
-1930 - 1931 Kayalar mezunu olup da üst öğrenim görenlerden Mustafa Özel, Ali Açar'ı sayabiliriz.
-2017'de kaybettiğimiz Balıkesir Milletvekili İlhan Aytekin'in annesi de (Adile Hanım) Kayalarlıdır. (Kolsuzlardandır, soyadları Uyar'dır.)
***YAKIN TARİHTE İLKOKULDAN SONRA DAHA YÜKSEK OKULLARI BİTİREN KAYALARLILAR:
*Profesörlerimiz: Hasan ÖNAL, Hüseyin SARNIÇ, Emel ÖZCAN,
*Tabiplerimiz: İsmail GÜMÜŞ, Zekeriya NEKE (Dişçi), Zeki ALTIPARMAK, Ziyaddin ARIBURNU, Ahmet ÜNAL, Erdal ÜNAL, Eyüp ÇOBAN, Özlem SÜZER, Ferhat BALKIR, Sibel AK, Eczacı (Evrim KAYNAK)
*Mühendisler: Hüseyin ÖNAL, Aydın KAYACIK, Hikmet DEMİRER, Şerif BUDAK, Halil ÇINAR, Üzeyir KORUYAN, Turgut KORUYAN, Raşit GÜNER, Nevzat ve Mete ÖNAL, Metin ve Doğan NEKE, Necdet ve Güher KAYNAK, Serdar BUDAK, Barış SÜZER, Yakup KOÇ, Kamil ATAY (Kaptan), Murat IŞIK (Yönetmen), Nursen Kaynak (Balıkesir Üniversitesi St.Geliştirme Daire Bşk.)
*Hukukçularımız: Davut KAYNAK, N. Akay KAYNAK, Mustafa KAYACIK, Emre SARNIÇ,
*Veterinerlerimiz: Nazım AKBULUT, Okan OĞUZ, Filiz KAYNAK,
* Keman Virtiözü: Figen KAYNAK, Beden Ter. Gençlik ve Spor İl. Md: Oğuz KAYNAK
*Ekonomi ve Maliyecilerimiz: Nevzat KAYACIK, Evre KAYNAK, Hakan NEKE, Güray AYDIN, İlhan BORAZAN, Hayri AÇAR, Haşim ARIBURNU, Hüseyin ÜLKÜ…,
***YAKIN TARİHTE KAYALAR'DAN YETİŞEN ÖĞRETMENLERİMİZ:
Ali AYVALI, Tahsin GÜNER, Hafize ve Kazım SAYIN, İsmail ERBAYRAK (Ilıcalıdır), Ömer ÜNAL, Yaşar DERELİ, Murşide KARAMAN, Muzaffer ESEN, Zeki KESKİN, Fikri KARACA, Şefik BUDAK, Nihat GİRGİN, Celal KARABIYIK, Ali Osman KIRHANLI, İsmail ATAY, Fuat ÖZER, Mehmet AK, Mehmet OĞUZ.V, Raif Yaşar YAĞCI.V, Sabahat, Nazım, Nihat ve Kemal KAYNAK, Vedat ŞERBET, Zekiye AYVALI, Halil ÇINAR (Akademisyen), Ayşe SÖZLEVİ, Ayşe DERELİ, Cevat KAHVECİ, Enver KORUYAN, Erkan AÇAR, Aydın ÇOBAN, Tuba DAĞLI, Serap AK, Sıtkı KOÇ, Berfu ERDOĞAN, Ahmet TURNA, Yüksel ve Hasan DEMİRER, Fatma ARIKAN,
*Subaylarımız: Celal BOYAR, Muharrem KAYNAK, Hüseyin ÖZKAN , Nevzat AKIN, Mustafa AKIN, Necip AK, M.Ragıp KESKİN, Cüneyt DEMİRER, Orhan EREN, Gürkan EREN, Serkan EREN, Hasan KAHVECİ
*Astsubaylarımız: Beyazıt KAYNAK, Orhan KAYNAK, İsmail ACAROĞLU, Kamil SARIÇOBAN, Hasan NEKE, Yusuf KALAY, Kamil KAYNAK, Hazım ATAY, Necmi TEKİN, Nevzat KARAMAN, Bekir ARIBURNU, İlyas KESKİN, Mustafa OĞUZ, Birkan ÇETİN, Nevzat ÇETİN, Bülent DEMİRER, Deniz ARIBURNU, Ferhat ÖZTÜRK, Birkan BUDAK, Cevdet ÖZEL, Soner ŞERBET, Münür AK, Habib ÇAL, Murat CEYLAN, Hüseyin AK, Tuncay KARACA, Mehmet ÇELİK, Uzman Çvş; Yaşar ÖZTÜRK, İsmail ÇAL, DDY Şefi Kemal YAĞCI
*Emniyet Müdürlerimiz: Yalçın KOÇ ve Erdin AYDEMİR, Polis Memurları; Defne YILDIZ, Celal KIRHANLI, Mehmet KIZILCA *Maliyeciler, Vergi ve Tapucular; Mal Md. Arif SARNIÇ, Vergi D. Şefleri; Sait ÇAL, Tapu Md. Mehmet Ali ARIKAN, Şef. Erdal GÜNER, Şef. Şaban AKKOÇ, Müfettiş Cengiz KAYNAK,
*Sağlık Me. ve Sağlıkçılar: Ali ŞERBETÇİ, A.Haydar KAYNAK, Aydın YILDIZ, M. Ali KAYNAK, İsmail OĞUZ (Sıtma Müc.Uz.), Oktay ŞENGÜL, Ebeler; Hanife UYSAL, Betiye ÇOBAN, Hemşireler; Ayten AÇAR, Nurcan ERSÖZ, Şayibe KOCAOĞLAN, Fürüzan ÇOBAN, Gülçin ve Ayşe DEMİR, Aşçılar: Levent KAYNAK, Ertuğ BORAZAN, Semih AÇAR. *End. Meslek Lisesi Mezunları; Eyüp ERKEK, Rifat GÜNER, Hasan ÇOBAN, Yaşar TUNCEL, Uğur YAĞCI, Hasan ULAŞ, Önder DAĞLI,
*NOT: Burada adı yazılı olan okumuş kişilerimizin kendisi, anası veya babası Kayalarlıdır. Onlar da Kayalar ilkokulunda eğitim ve öğretim görmüş kişilerdir. Bir zamanlar Kayalar'da üçüncü sınıfa kadar okuyanlar Ilıca Nahiyesinde veya Balya İlçe merkezinde beş sınıflı ilkokul diploması için okumuşlardır.
*Eski tarihlerden beri sinesinden çıkardığı Müderris, Müftü, Profesör, Doktor, Veteriner, Mühendis, Milletvekili, Hakim, Avukat, Öğretmen, Subaylar ve Astsubaylar, Ekonomistler, Mali Müşavirler, Vergi, Tapu ve Mal Md. ve Şef düzeyinde görev yapanlar ile Emniyet Md. ve Polis Memuru, Sağlık Memuru ve Sağlık personeliyle Kayalar bir ilim, bilim ve kültür yuvasıdır.
***İSİMLERİ İLE KAYIT ALTINA ALINMASI GEREKENLER: Kayalar'da ilkokulu bitirmiş, bitirmemiş veya hiç okula gitmemiş olmasına rağmen üç beş okuyan adamı cebinden çıkaracak Kayalarlı kadın ve erkeklerimiz “Kanaat Önderlerimiz” vardı/vardır. İşte onlardan adı unutulmayacak olanlar:
Horoz Dede(Mezarı Olamırsıkı'ındadır.), Gölgesiz Dede (Mezarı Dede gövdesindedir) İlaveten;
*Makinacı, Harelke'nin Ömer (Başaran), Kurnaz Dede (Mehmet Dağlı), Molla Hakkı (Demir), Akel Dede, Cici Mehmet (Yıldız), Demirci Marem Usta (Kaynak), Kumru Ahmet (Ünal), İskenderli Mustafa (Karabulut), Koca Mehmet (Karaca), Koca Emin (Tekin), Koca Necip (Yıldız), Doktor - Sünnetçi Mustafa (Güvenç), Akbıyıkoğlu Hüseyin, Raşit Güner, Adem Ağa (Güner), Galmeler'in Hüseyin (Oğuz), Hacı Hasan (Çelik), Bekir Ağa (Bekir Sami Gümüş), Kara Ali (Sarnıç), Çakır Mustafa (Tekin), Bakkal Ali (Yüksel), Kalaycı Ahmet (Kalay), Berber Ali, Bakkallar'ın Ahmet (Atay), Topal Osman (Işık),Topal Ahmet (Karabıyık), Topal Mehmet (Çınar), Boşnak Abdulah (Açar), Sarı Mehmet (Kanat), Vehbi Sözlevi, Erkek Hüseyin, Nazif Bakkal (Dağlı), Avukat İbrahim (Arıkan), Selafi Akten, Cemali Kopuk, Şükrü Arıburnu…
*Kadınlarımızdan; Boşnak Şerife (Gümüş), Boşnak Fatma, Şah Karısı, Karaman Karısı, Çakır Emine, Bambili Emine (Karabıyık), Kopuk Karısı (Emine Kopuk - Terzi),Topal Fatma (Erdoğmuş - Terzi), Meryem Abla (Meryem Sarnıç - Terzi), * NOT: Burada adı geçen Erkek ve Kadınlarımız “Kanaat Önderlerimiz” Kayalar'ın CANLI KİTAPLARI ve AYAKLI KÜTÜPHANELERİ diye bilinir ve bilinirlerdi.
*Kayalar İlkokulu ile “Kayalar Mahallesi Sosyal Dayanışma - Eğitim ve Kültür Derneği'mizin” oldukça zengin kütüphaneleri de vardır. Saydığımız bu sebeplerle Kayalar'a “THE KAYALAR” adını verdim, THE KAYALAR isimli bir kitabım ve THE KAYALAR isimli bir de destanım vardır. *Halen 500 - 600 kişilik bir nüfusu olan Kayalar, nüfusunun üç - dört katı kadar da ilkokuldan sonra okumuş insana sahiptir.
*Balıkesir İlimiz 2014 yılında Büyükşehir Belediyesi'ne dönüştürülünce Kayalar köyü, Balya İlçesi'nin kırsal bir mahallesi olmuştur. Köy Muhtarlığı Kayalar Mahallesi Muhtarlığına dönüştürülmüştür. Bazı sosyal hizmetler Balya Belediye Bşk.lığınca yapılmaktadır. Kayalar'ın mahalleye dönüştürülmesi iyi mi oldu diye sorarsanız, bir an önce köylerimiz önceki statülerine kavuşturulmalıdır derim.
*Kayalar artık köy değil, kırsal bir mahalledir, tarım, ziraat ve hayvancılık ile bağ ve bahçe tarımı yok denecek kadar azalmıştır. Halkımız marketten ve köyde kurulan pazardan veya seyyar satıcılardan alış veriş yapıyor, ekmeğini de alıyor. Her gün Balıkesir'e tarifeli minibüs seferleri ile gidip - gelmeler ve her Perşembe Balya pazarına giderek yapılan alış - verişler devam etmektedir. Kayalar'ın şu andaki nüfusunun çoğunu emekliler oluşturur. Emeklilerimizin tamamı sosyal güvenliklerini “Bağkur, Sosyal Sigorta ve Emekli Sandığı emeklisi olarak” kazanmış durumdadırlar.
*Kayalar Köyü tarihçesine kaynak teşkil edecek olan bu yazımda adı geçen ve geçmeyen tüm Kayalarlı hemşerilerimize selam, sayğı ve sevgilerimi iletiyorum. Adı geçenlerden aramızdan ayrılanlara Allah'tan rahmet diliyorum, Kayalar halkı sizleri minnet ve şevkat ile anacaktır.
*Kayalar “THE KAYALAR” adı ile de kaya gibi sağlam ve dimdik ayakta duracak ve gelecekte daha nice cevherler yetiştirecektir.
Çok sayıda okumuş ve kültürlü insan ile ilim ve bilim adamı yetiştiren Kayalar İlkokulunun kapatılması tarihi bir hatadır. Tez günde ve tez zamanda bu hatadan dönüleceğine inanıyorum ve tüm okuyucularımıza aydınlık günler diliyorum.
Muharrem KAYNAK
18 EYLÜL 2023
