Devlet-i aliyye de dediğimiz Osmanlı devleti devrinde hem Balıkesir şehri hem de Karesi sancağı ulema, üdeba ve şuara, meşâyih ve umera ile meşhur olmuş bir şehir ve sancaktır. Özellikle de birden fazla nitelikleri ile öne çıkan isimleri görürüz: Şeyh Lütfullah Bayramî gibi. O, beylik (devlet) geleneğine sahip İsfendiyar oğulları evladından olup ümeradandır. “Mefharu’l-Ulemâi’s-Sâlihîn Mevlânâ Şeyh Lütfullah Efendi” ifadesinden anlıyoruz ki namlı bir ulemadır. Aynı zamanda Hacı Bayram Veli’nin halifelerinden olup meşayihtendir. İşte kendisinden üç yüz yıl sonra da, 19.yüzyılda, aynı şekilde, birden fazla nitelikleri ile öne çıkan isimleri görürüz: Ramazan-zade Es-Seyyid El-Hacc Sabahaddin Ali Eş-Şuûrî Efendi gibi. O da hem ümeradandır. Namlı bir ulemadır. Aynı zamanda meşayihtendir.
İsmail Hakkı Uzunçarşılı’ya göre: Ramazan-zade Es-Seyyid El-Hacc Sabahaddin Ali Eş-Şuûrî Efendi’nin büyükbabası Mehmet Efendi, Hicaz’da Vâdi-i Fâtıma kasabasından (Wadi Fatimah/Wadi Fatima adlı bu yerleşim yeri Mekke-Asfan (Usfan) yolu üzerinde, Mekke’ye yaklaşık 30 km. uzaklıktadır) Anadolu’ya göç ederek Balıkesir’e tabi Balya Kazası’nın Akbaş köyüne yerleşmiş, orada evlenmiş ve Akbaş köyü camiinde imamlık suretiyle geçimini temin etmiştir. Mehmet Efendi daha sonra Balıkesir’e gelmiş ancak ailenin Akbaş köyü ile ilgisi kesilmemiştir. Çünkü Akbaş köyü Balya kazasının kültür ve ilmî seviyesi yüksek yerleşim yerlerinden biridir. Ve halen “Ali Şuuri Efendi ve ailesi”nin Akbaş köyünde ikamet ettikleri mekan (medrese yeri adı ile) müşahitlerce tespit ve teşhis edilebilmektedir.
Mehmet Efendi’nin Ali ismindeki oğlundan Ramazan-zade Es-Seyyid El-Hacc Sabahaddin Ali Eş-Şuûrî Efendi dünyaya gelmiştir. O, göstermiş olduğu zekâ ve anlayış-kavrayış yeteneği ile Balıkesir’de dikkati çeken bir talebe olmuştur. İlk öğretmeni Susurluklu Hoca Mehmet Efendidir. Ramazan zade Müftü Es-Seyyid Sabahattin Ali Eş-Şuuri Efendi, Osmanlı arşivi kayıtlarına göre “Balıkesir şehri Martlı Mahallesi 1 numaralı hanede” ikamet etmekte olup eşkali “uzun boylu hafif siyah sakallıdır”. Ramazan-zade Es-Seyyid El-Hacc Sabahaddin Ali Eş-Şuûrî Efendi fevkalade değerli bir âlimdir. O, 1830’da “Yenâbî-i ulûmun menba’ı cânâ Alay Beğ’dir. Mine’l-bâb-ı ile’l-mihrâb ulu’l-ârâ Alay Beğ’dir.” diye nitelendirdiği Alay Bey (Fatma Sultan) Medresesinde müderris olmuştur. Alay Bey (Fatma Sultan) Medresesi günümüzde Altıeylül ilçesi Altıeylül Ortaokulu’nun bulunduğu alanda idi.
5 Mayıs 1837 (Hicri 29 Muharrem 1253) tarihinde Balıkesir şehri müftülüğüne tayin edilmiştir. Ahmet Sinan Kara’nın “Osmanlı Devleti’nin Son Yüzyılında Müftülük: Müftülerin Eğitim, Tayin, Azil ve Sosyal Hayattaki Konumları”, adlı yüksek lisans tezinin 105. Sayfasından aynen alınan bilgiye göre: “Balıkesir müftülüğünden gözlerine gelen bir illet sebebiyle istifa eden Es-Seyyid Mehmed Efendi’nin yerine Ramazanzâde Es- Seyyid Ali Efendinin tayini: “İzzet-me’âb Balıkesri kazasında sakin Ramazanzâde Es-Seyyid Ali Efendi ba'd’es-selâm inha olunur ki; kaza-i mezburda mezun-u bil’iftâ olan Es-Seyyid Mehmed Efendi’nin bu esnada gözlerine illet-i târi olmak mülabesesi ile hizmet-i fetvadan istifa etmiş olduğu ve senin ehliyet ve istihkakına mebnî hizmet-i fetvaya mezuniyetin ba ilam ve ba inhâ mütesellem istida olunmağla merkum Es-Seyyid Mehmed Efendi hizmet-i fetvadan hicr olunub yerine kaza-i mezburda hizmet-i celileyi fetvaya tarafımızdan sana izin verilmiştir. Gerektir ki lede’l-istiftâ esahh-ı akvâl-ı
eimme-i hanefiyye aleyhim rahmetühü rabbül beriyye ile iftâ idüp kütüb-i mu’tebereden nakl-i sarîh ve imzalarında Balıkesri müftîsi deyü tasrih eyleyesün ve’s-selâm. Hurrire fi’l yevm’il tis’a ve işrîn min muharrem’ül haram lisene selasetü ve hamsîn ve mi’eteyni ve elf.” “745 No’lu Balıkesir Şeriyye Sicili, 2/a” Bu belgeye göre müftülük görevine atanması biraz da zorunluluk üzere olmuş diyebiliriz. Bu görevine 1841 yılına kadar devam ettiği anlaşılmaktadır. Ramazan-zade Es-Seyyid El-Hacc Sabahaddin Ali Eş-Şuûrî Efendi önceleri yüksek tahsil yapma istememiş ancak daha sonra
Susurluklu Hoca Mehmet Efendi’nin de teşvikleriyle İstanbul’a yükseköğrenim için gitmiştir. İstanbul’da Rüstem Paşa Medresesinde eğitim görmüştür. Hocaları, devrin tanınmış ve yenilikçi eğitimcileri olan 16 Mart 1848 tarihinde açılan ilk Darülmuallimin’e (Öğretmen Okulu) “Baş Hoca” unvanı ile yönetici atanan Müderris ve Huzur Hocası Denizlili Yahya Efendi ve Müderris, Dersiâm ve Huzur Hocası (ders vekili ve mabeyn hocası) Akşehirli Ömer Efendi bulunmaktadır. O, muhtemelen ilk müftülük görevi esnasında bilgi birikimini ve meslekî tecrübesini daha da ilerletmek düşüncesine kapılmış olmalı ki 1841-1852 yılları arasında hem eğitimine devam etmiş hem de İstanbul’da çeşitli medreselerde müderrislik görevlerinde bulunmuştur.
Daha sonra Balıkesir’e dönmüş ve yine müftülük (1850-1864) ve müderrislik görevlerine devam etmiştir. O aynı zamanda pek çok âlim ve talebe yetiştirmiştir. Ilgınlı İbrahim Efendi, Edremit Müftüsü Emir Hafız Efendi, Kadızade Mustafa Efendi, Yağcılarlı Ali Efendi bunlardan bazılarıdır.
Yine Osmanlı arşivi kayıtlarına göre Ramazan-zade Es-Seyyid El-Hacc Sabahaddin Ali Eş-Şuûrî Efendi, tarlalar, bağ ve dut bahçesi, çeşitli hayvanlar ve dükkânlar sahibi olup varlıklıdır. O, memleketin kalkınması yönünde bir taraftan vakıflar kurarken diğer taraftan da bir su medeniyeti olan İslam medeniyetinin tezahürü olarak yenilikçi-öncü girişimlerde bulunmuştur. Şahsi imkânları ile şehre çeşitli mıntıkalardan su getirilmesini ve dağıtılması işini üstlenmiştir. Nasıl yakın döneme damgasını vuran “Keçeci suyu” adı damgasını vurdu ise 19. Yüzyıl Balıkesir şehrine de “Ali Şuuri
Efendi suyu” damgasını vurmuştur diyebiliriz.
Balıkesir’de daha ziyade “Koca Müftü” lakabı ile anılan Ramazan-zade Es-Seyyid El-Hacc Sabahaddin Ali Eş-Şuûrî Efendi, Darü’n-Nafia Medresesini ve Ali Şuuri Efendi Kütüphanesini inşa ettirip kurdu. Bu eğitim ve kültür kurumlarına gelir olması için “Ali Şuuri Vakfı”nı kurdu. Vakfa gelir temin etmesi için zeytinlikler, arsalar, dükkânlar bağışladı. Çeşitli eserler de kaleme alan “Koca Müftü”nün eşi Habibe Hanımdır. Habibe Hanım da pek çok hayır işleri vücuda getirmiş bir hayırseverdir. Hayırsever Ramazan-zade Es-Seyyid El-Hacc Sabahaddin Ali Eş-Şuûrî Efendi 1864 yılında 65 yaşında vefat etmiştir.
Ramazan-zade Es-Seyyid El-Hacc Sabahaddin Ali Eş-Şuûrî Efendi Haziresinde yer alan mezarlar ve mezar taşları
RAMAZAN ZADE
BALIKESİR MÜFTÜSÜ (KOCA MÜFTÜ) VE ALAY BEYİ (FATMA SULTAN) MEDRESESİ MÜDERRİSİ ALİ ŞUÛRÎ EFENDİ VAKFI (DÂRÜ’N-NAFİA MEDRESESİ VE ALİ ŞUÛRÎ EFENDİ KÜTÜPHANESİ) BANİSİ VE BALIKESİR NAFIA (SU, BAYINDIRLIK VE İMAR) İŞLERİNİN ÖNCÜSÜ ES-SEYYİD EL-HACC SABAHADDİN ALİ EŞ-ŞUÛRÎ EFENDİ
(1799-15.06.1864)
RAMAZAN ZADE
BALIKESİR MÜFTÜSÜ (KOCA MÜFTÜ) VE ALAY BEYİ (FATMA SULTAN) MEDRESESİ MÜDERRİSİ
ES-SEYYİD EL-HACC SABAHADDİN ALİ EŞ-ŞUÛRÎ EFENDİ
ZEVCESİ HAYIRSEVER HABİBE HANIM
(Vefatı Tarihi: 07.06.1886)
Ali Şuuri İlkokulu’ndaki Tarihçe Köşesi
Ağabey-zade El-Hacc Süleyman Efendi Balıkesir Müftüsü ve Nakîb’ül-Eşrâf Kaymakamıdır. Ağabey zade Mehmet Efendi’nin oğludur.
Nakîb’ül-Eşrâf Kaymakamlığı: Kur’an-ı Kerîm’de seyyidlik ile ilgili olarak pek çok sûrede çeşitli âyetler (Enfâl sûresi, 33; Âl-i İmrân sûresi,
39; Zuhrûf sûresi, 61; Tâhâ sûresi, 82; Duhâ sûresi, 5; Beyyine sûresi, 7; Mü’minûn sûresi, 101; Kevser sûresi, 1; Haşr sûresi, 6; İbrahim sûresi, 6, 24,
25) bulunmaktadır. Azhab Sûresi 33.âyet: “… Ey peygamber ailesi! Allah’ın istediği, sizden kirliliği gidermek ve sizi tertemiz kılmaktan ibarettir.”. Bu ayete göre, Resûlullah’ın hanımları, çocukları, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin ve zürriyeti, Hz. Ali de Peygamber’in evinde yetiştiği için ehl-i beytten sayılır. Yine Azhab Sûresi 56.âyet: “Allah ve melekler peygambere salât ediyorlar; ey iman edenler, siz de ona salât ve selâm okuyun.” Seyyidlerle ilgilidir. Seyyidlere hürmet ve ta’zimin delili olan bir başka âyet de yine Azhab Sûresi 6.âyet: “Peygamber müminlere kendilerinden daha yakındır...”
Peygamberimizin soyundan gelen seyyidler ve şerifler Dört Halife devrinden itibaren önemsenmişler ve sayılarının gittikçe çoğalması Nakîbü’l- eşrâflık müessesesi kurulmasına sebep olmuştur. Osmanlı Devleti kuruluşundan itibaren Peygamberimizin soyundan gelen seyyidler ve şeriflerin durumlarını gözetmek üzere Sadât Nezâreti kurmuş ve başına da Nâzır-ı Sâdât adı verilen görevli tayin etmiştir. İlk Nikâbet Teşkilatı ise II. Bayezıd döneminde kurulmuştur. Kurulan teşkilatın başına da Nakîbü’l-eşrâf adı verilen ve ilmiye sınıfından (ulemadan), sâdattan (Peygamberimizin soyundan), sahîhün-neseb eşraftan (soyu temiz, tanınmış ve bilinen), olan bir görevli tayin edilmiştir. İlk Nakîbü’l-eşrâf Seyyid Mahmud Efendidir. Başkentte bulunan ve oradaki (nesep iddia edenleri koğuşturmak, teftiş etmek, yerine göre cezalandırmak vb.) görevleri yerine getiren Nakîbü’l-eşrâfın taşrada da onun görevlendirdiği, vekili ve kaymakamı sıfatıyla Nakîbü’l-eşrâf Kaymakamı adlı görevlileri bulunurdu. İşte Balıkesir şehrinde de
19.yüzyılda Nakîbü’l-eşrâf Kaymakamı Ağabey-zade El-Hacc Süleyman Efendi’dir. Bu görevlendirmeden anlamaktayız ki Ağabey-zade ailesi Sâdâttan (Peygamberimizin soyundan) ve sahîhün-neseb eşraftan (soyu temiz, tanınmış ve bilinen)dır. Ağabey-zade El-Hacc Süleyman Efendi, Ramazan-zade Es-Seyyid El-Hacc Sabahaddin Ali Eş-Şuûrî Efendi’nin damadı olup Balıkesir müftülüğü (1886-1898) görevinde bulunmuş değerli bir âlimdir. Ağabey-zade El-Hacc Süleyman Efendi de tıpkı kayınpederi gibi memleketin kalkınması yönünde yenilikçi-öncü girişimlerde bulunmuştur.
Şahsi mülkü olan arazisini fenni usullerle ziraat edilmek üzere bedelsiz olarak Balıkesir Ziraat Odası’na bağışlamıştır. Ağabey-zade El-Hacc Süleyman Efendi 1898 yılında 78 yaşında vefat etmiştir.
BALIKESİR MÜFTÜSÜ (KOCA MÜFTÜ) ALİ EŞ-ŞUÛRÎ EFENDİ DAMADI,
BALIKESİR MÜFTÜSÜ VE NAKÎB’ÜL-EŞRÂF KAYMAKAMI
FAZİLETLÜ AĞABEY ZADE EL-HACC SÜLEYMAN EFENDİ
(1820-03.08.1898)
BALIKESİR MÜFTÜSÜ (KOCA MÜFTÜ) ALİ EŞ-ŞUÛRÎ EFENDİ KIZI
BALIKESİR MÜFTÜSÜ VE NAKÎB’ÜL-EŞRÂF KAYMAKAMI
AĞABEY ZADE EL-HACC SÜLEYMAN EFENDİ ZEVCESİ
HACI CEMİLE HANIM
(1834-1910)
BALIKESİR MÜFTÜSÜ (KOCA MÜFTÜ) ALİ EŞ-ŞUÛRÎ EFENDİ TORUNLARINDAN, BALIKESİR
MÜFTÜSÜ VE NAKÎB’ÜL-EŞRÂF KAYMAKAMI AĞABEY ZADE EL-HACC SÜLEYMAN EFENDİ OĞLU
SABAHADDİN MUARREM ŞUÛRÎ EFENDİ
(Vefatı Tarihi: 25.09.1904)
BALIKESİR MÜFTÜSÜ VE NAKÎB’ÜL-EŞRÂF KAYMAKAMI AĞABEY ZADE EL-HACC SÜLEYMAN
EFENDİ KIZI VE
HAFIZ NASUH EFENDİ ZEVCESİ
HAFIZ RETÎBE HANIM
(Vefatı Tarihi: 11.05.1894)
BALIKESİR MÜFTÜSÜ VE NAKÎB’ÜL-EŞRÂF KAYMAKAMI AĞABEY ZADE EL-HACC SÜLEYMAN
EFENDİ OĞLU
HACI TAYYİP AĞABEYOĞLU
(1864-1922)
YENİKÖYLÜ MÜDERRİS HACI SÜLEYMAN EFENDİ KIZI
VE HACI TAYYİP AĞABEYOĞLU ZEVCESİ
HASİBE HANIM
(Vefatı Tarihi: 05.07.1894)
BALIKESİR MÜFTÜSÜ AĞABEY ZADE EL-HACC SÜLEYMAN EFENDİ OĞLU VEHBİ AĞABEYOĞLU
(1877-1930)
AĞABEY ZADE VE MÜFTÜ ZADE VEHBİ AĞABEYOĞLU
ZEVCESİ FATMA FEHİME HANIM
(1882-1934)
AĞABEY ZADE VE MÜFTÜ ZADE VEHBİ AĞABEYOĞLU
OĞLU SÜLEYMAN ZİYAETTİN AĞABEYOĞLU
(1901-1932)
Ramazan-zade Es-Seyyid El-Hacc Sabahaddin Ali Eş-Şuûrî Efendi Haziresi bugün maalesef olması gereken durumda bulunmamaktadır.
Öncelikle Müftü Efendi ve eşinin mezarları ile soyundan gelenlerin mezarlarının bulunduğu mekânlar birbirinden bir küçük yol ile ayrılmış bulunmaktadır. Müftü Efendi’nin inşa ettirdiği ve vakıf kurarak ebediyyen ayakta kalmasını istediği, bânisi olduğu eğitim mekânı ile arasındaki fiziksel bağ yine bir yol ile koparılmış durumdadır. İvedilikle bu gayr-i hak beledî düzenlemeler ortadan kaldırılmalı ve vakfın vakfiyesine uygun olarak yeniden düzenlenmelidir. Vakfiyesinden anladığımıza göre Dâr’ün-Nafia Medresesi, Kütüphanesi ve Haziresi ile büyük bir külliye halinde inşa edilmiş olan Ramazan-zade Es-Seyyid El-Hacc Sabahaddin Ali Eş-Şuûrî Efendi Vakfı bir tarafı İbrahim Bey Camii diğer tarafı Yıldırım Camii ile çevrili bir alanda geleceğe dönük olarak oluşturulmuştu. En azından bugün İbrahim Bey Camii ile Ali Şuuri İlkokulu arasındaki mekân, Umdet’ül Meşayih Karamani Mehmed Efendi yatırı ile Ramazan-zade Es-Seyyid El-Hacc Sabahaddin Ali Eş-Şuûrî Efendi mezarları aralarından geçen yollar kaldırılmak suretiyle yani Zağnos Paşa Camii Haziresi gibi Ramazan-zade Es-Seyyid El-Hacc Sabahaddin Ali Eş-Şuûrî Efendi Haziresi şeklinde düzenlenebilir.
YARARLANILAN KAYNAKLAR:
BOA.ML.NFS.d.1261
BOA.ML.VRD.TMT.d 7228
BOA.EV.BRT.21-2.
Ali Şuuri Efendi Haziresi Mezar Taşları ve Kitabeleri
Karesi İlçesi Ali Şuuri İlkokulu Tarihçe Köşesi
AKKUŞ, Mehmet-İSLAMOĞLU, Abdülmecit (2018). “Arşiv Belgeleri Işığında Balıkesirli Şeyh Lütfullah Câmii ve Zâviyesi”. Cumhuriyet
İlahiyat Dergisi. 22 (2), ss.885-908.
AKYÜZ, Yahya (2015). Türk Eğitim Tarihi, Ankara: Pegem Akademi.
BURSALI Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri (1899-1915), Sadeleştirenler: A. Fikri Yavuz-İsmail Özen, Cilt: 1, İstanbul.
ER, İlker (2008). “Balıkesir Tereke Kayıtları Üzerinde Bir Değerlendirme (1670-1700)”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Tarih Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
EREN, Muharrem (1990). Balıkesir İl Müftüleri ve Tarihi Kitabeler, Balıkesir: Dizgi İnce Ofset.
KARA, Ahmet Sinan (2011). “Osmanlı Devleti’nin Son Yüzyılında Müftülük: Müftülerin Eğitim, Tayin, Azil ve Sosyal Hayattaki
Konumları”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
MARDİN, Ebü’lulâ (1951). Huzur Dersleri, Cilt I-II-III, İstanbul: İsmail Akgün Matbaası.
MARDİN, Ebü’lulâ (1966). Huzur Dersleri, İstanbul: İsmail Akgün Matbaası.
MEHMET SÜREYYA (1996). Sicilli Osmanî, Cilt 3, Haz. Nuri Akbayar, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
SALARGA, Özge (2019). “Tereke Defterlerine Göre Balıkesir Kazasının Sosyo-Ekonomik Hayatı (1698-1718)”, Balıkesir Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
SARICIK, Murat (2003). Osmanlı İmparatorluğu’nda Nakîbü’l-Eşrâflık Müessesesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Şemseddin Sami, Kamus’l Âlâm, Cilt: 2.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1999). Karesi Meşâhiri, Haz. Mehmet Sarı-Ahmet Karaman, Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı, Balıkesir:
Petek Ofset.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (2000). Karesi Vilâyeti Tarihçesi, Haz. Abdülmecit Mutaf, Balıkesir.
YAĞCI, Zübeyde GÜNEŞ-GENÇ, Serdar (2013). H.1256/M.1840-1841 Tarihli Balıkesir Nüfus Defteri, Balıkesir Belediyesi Kent Arşivi
Yayınları, Balıkesir: Grafik Tasarım-Baskı.
http://mustafaozsari.blogspot.com.tr/2014/03/ali-suuri-koca-muftu.html Erişim Tarihi: 24.04.2020
https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Ahzab-suresi Erişim Tarihi: 24.04.2020
http://alisuuriilkokulu.meb.k12.tr/tema/icerikdetay.php?KATEGORINO=60865 Erişim Tarihi: 24.04.2020
Burhan AĞABEYOĞLU ile Balıkesir’de yapılan görüşme
Nuray GÜNER ile Akbaş köyünde yapılan görüşme
