Türkiye Cumhuriyeti'nin acımasızca doğranan iki fidanı vardır: Köy Enstitüleri ve Halkevleri…

Halkevleri konusunu daha sonraki yazılarımda ele alacağım.

Bugünkü konumuz, 17 Nisan 1940'ta kurulup, 27 Ocak 1954'te kapatılan Köy Enstitüleri…

17 Nisan 1940'ta, ilkokullara öğretmen yetiştirilmesi amacıyla Türkiye Cumhuriyeti'nin bir projesi olarak yaşama geçirilen Köy Enstitüleri, dönemin Millî Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel tarafından yönetildi. Dönemin İlköğretim Genel Müdürü ise İsmail Hakkı Tonguç'tu.

Asıl hedefi yüzyıllarca ihmale uğrayan köy insanına, kendi yazgısını değiştirecek bilinç ve beceriyi eğitim yoluyla kazandırmak, okur-yazar olmayan bir toplum ile Atatürk Cumhuriyeti'nin hedeflediği çağdaş uygarlığı yakalamak olan bu proje, ne yazık ki sadece 14 yıl sürebildi. Yine de çok verimli meyveler verdi, Köy Enstitüleri…

İlkokul mezunu zeki çocukların, bu okullarda yetiştirildikten sonra yeniden köylere giderek öğretmen olarak çalışmaları düşüncesiyle kurulup, “İş için, iş içinde eğitim” ilkesiyle hareket ediyorlar, öğretmenler, köylülere hem örgün eğitim veriyor hem de modern ve ilmi tarım tekniklerini öğretiyorlardı. Her Köy Enstitüsü'nün kendisine özgü tarlaları, bağları, arı kovanları, besi hayvanları, atölyeleri vardı. Bu okullarda okuyanların hepsi bir müzik enstrümanını çalmayı bilirlerdi. Başta dünya klasikleri olmak üzere hepsi çeşitli kitapları okurlardı. Adeta “kitap kurtları”ydılar.

Cumhuriyet ile köylü sorunlarının çözüm doğrultusunda uygulamalar, ilk kez Köy Enstitüleri ile gündeme alınmıştı. Öğretmen ile köylü bütünleşmişti. “Köy Enstitüleri eğitim modeli”, Türk Millî Eğitimi için tam anlamıyla “Bir Devrim Hikâyesi”ydi.

14 yıl gibi kısa sürse de ülke genelindeki toplam 21 Köy Enstitüsü'nden 17.342 öğretmen, 8.756 eğitmen, 7.300 sağlık memuru yetişti.

O yıllarda köyler, öğretmen kokardı!

Ah, bir de uzun yıllar sürüp, günümüze ulaşabilseydi, bugün köylerde öğretmenin yerini imam alabilir miydi?

Kırsal kesimler ve köylerin bilinçlenme düzeyi bu kadar zayıf olabilir miydi?

Bugün, imamların derse girmesinin önünün açıldığı ÇEDES ismiyle çağdaş eğitime darbe vurulabilir miydi?

Hiç unutmayalım ki bir öğretmen, sonsuzluğu etkileyebilir. Onun etkisi mezarda da bitmez. Sürer gider.

17 Nisan, Köy Enstitüleri'nin kuruluşunun 84. yıldönümü… 

Bu okulların kurulmasında emeği geçenlere, okullardan mezun olan öğretmenlere tanrıdan rahmet diliyorum. Işıklar içinde uyusunlar. 

Bu yazıya elbette ki bir “Köy Enstitüleri” şiiri yakışır.

Dizelerimiz Özbek İncebayraktar'dan…

“Onlar,

Köy çocuklarıydı

Kurumuş çalılar gibiydiler bozkırda

Kavrulmuş ekinler gibiydiler

Geldiler,

Yalın ayakları

Ve

Yırtık mintanlarıyla geldiler,

Gönen'e, Aksu'ya, Kepirtepe'ye

Ezilmiş, sömürülmüş, horlanmış

Ve

Unutulmuşlar bin yıldır

Ferhat oldular,

Yardılar İdris Dağı'nı

Gürül gürül akıttılar suyunu,

Hasanoğlan'

Köroğlu oldular,

Kafa tuttular Bolu beylerine

Yıktılar saltanatını ağaların

Tolstoy'u, Balzac'ı okudular koyun güderken

Mozart'ı, Bethoven'i çaldılar dağ başlarında

Molier'i, Sophokles'i oynadılar

Horon teptiler Beşikdüzü'nde kol kola

Halay çektiler Yıldızeli'nde türkülerle

Diz vurdular Ortaklar'da efece…

Siz,

Her gece,

Mehtaba çıkarken Heybeli'de

Onlar,

Duvar ördüler,

Çatı çattılar

Yıldızlara bakarak yaz geceleri,

Harman yerlerinde yattılar

Kazma salladılar yorulmadan

Kerpiç söktüler

Kerpiç

Sızlanmadılar hiç

Yakıştı nasırlı ellerine,

Kitap ve çekiç

Başladı yurt harmanında imece…

Bir gece,

Karanlık inlerinden sinsice,

Brütüsler çıktı ansızın

Çektiler zehirli hançerlerini,

Vurdular sırtlarından haince…

Çıktı mağaralarından yarasalar,

Çıktı halk düşmanları,

Üşüştü sülükler gibi üstümüze

Emdiler kanımızı,

Doymadılar

Yıktılar umudunu Türkiye'min

Aydınlık bir Türkiye gelir aklıma,

Kalkınmış bir Türkiye gelir,

Köy Enstitüleri denince.”