MARK ELLİOT ZUCKERBERG (D.14.5.1984)

META (FACEBOOK)

ABD' nin uluslararası teknoloji şirketi , merkezi  Menlo Park, California'da bulunan  - social networking -  sosyal  ilişkiler kurmayı saĝlayan Facebook'un , hissesenedi borsasında halka açılma ile ilgili olarak, yeniden yatırım   bankacıları ile görüşmeye başladıĝı haberleri Ingiliz ve Amerikan gazetelerinde yayınlanmaya başlamıştı. Firmanın kurucusu ve büyük ortaĝı Mark Zuckerberg bu konuda fazla acele etmediklerini belirtmiş, fakat şirketin o zamanki Finansman Direktörü David Ebersman halka açılım ile ilgili hazırlıkların başladıĝına işaret etmişti. 

Facebook'un ilk halka açılımı 17 Mayıs 2012'de, 2022' de değeri 48 dolar olan, hisse başına 38 dolarla olmuştu. Şirket 104 milyar dolar (2022'nin 133 milyar doları) olarak değerlendirilmişti. Halka açılımla 16 milyar dolar (20.4 milyar dolar) toplandı. AT&T'nin 2000'deki ve  Visa İnc.in 2008'deki açılımından sonra, Facebook ABD ‘de halka açılımı olan en büyük üçüncü şirket oldu. 2024 Ocağında Meta'nın (Facebook'un) - pazar değeri – market value- 562.19 milyar dolara ulaştı. Dünyanın 10.en büyük şirketi niteliğini kazandı ve  hisse fiyatı 196.64 dolar oldu. Şirketin 2021'deki değeri 935.64 milyar dolardı. Meta'nın (Facebook'un) 2022'de yıllık reklam geliri 113.6 milyar dolar, toplam yıllık geliri   116.61 milyar dolar  2022 net karı da 23.20 milyar dolardır. 2021 de ise karı 39.3. Milyar dolara ulaşmıştı. 2023 Eylül itibariyle şirkette 66,185 kişi çalışmaktadır.

Mark Zuckerberg 2021'de Connect konferansında sahip oldukları bütün teknolojileri ve apps'ları Meta adı altında bir holding şirkette topladıklarını açıkladı .Meta Platforms Inc, 2004 yılında Mark Zuckerberg tarafından kurulan Facebook'un, 2012 ‘de bir milyar dolara satınaldığı ve bugün 100 milyar dolar değerlendirilen  İnstagram'ın, 2014'de 19 milyar dolara  satınaldığı  ve 2 milyar aktif kullanıcısı olan Whatsapp'ın, Meta'nın kurduğu Messenger'in  ve Meta Advertising'in  ve sonradan şirkete katılan Threads, Horizon Worlds, Ray – Ban Stores, Mapillary, Workplace  ve Diem'in sahibidir ve Meta'nın CEO'su olan Mark Zuckerberg Meta'nın 30.10.2023 itibariyle % 29 hissesine  sahiptir. Şirket hisseleri MVRS adıyla  Nasdaq Exchange'de 2021 Aralığından itibaren işlem görmeye başlamıştır. Meta – Metaverse - ABD'nin information teknoloji konusunda beş büyük şirketinden biri durumuna gelmiştir. Diğerleri Google'un sahibi Alphabet, Amazon, Apple ve Microsoft'dur. Meta bir sosyal medya, sosyal networkta reklam, tüketici elektroniği, ve virtual reality ürünleri şirketidir. Bugün  Meta'nın yönetim kurulu başkanı Mark Zuckerberg, CEO'su  Javier Olivan ve CFO'su Susan Li'dir. Meta'nın kurucuları Mark Zuckerberg, Eduardo Saverin, Andrew McCollum, Dustin Moskovitz ve Chris Hughes'dür. Meta -Metaverse-  şirketin bütün ürün ve servislerini biribirine bağlayan entegre ortam anlamına gelmektedir.

2022 yılında ,halka ilk açılmasından 10 yıl sonra Facebook önemli bir gelir kaybına  ve pazar değeri kaybına uğradı. Bunda  Covid'ten kaynaklanan pandeminin doğal olarak payı vardı. Son iki yılda personel kadrosu 30,661'den 87,000'e çıkmıştı. Büyümenin devam edeceği düşünülüyordu . Onun için Zuckerber'in değişim yapması gerekiyordu . Bu nedenle 2021 yılı sonunda Meta yaratıldı.  Zuckerberg Meta'nın borsaya açılışında ‘'çok hızlı hareket etmemiz gerekiyor, birşeyleri kırmak lazım. Eğer kırmıyorsanız hızlı hareket etmiyorsunuz demektir'' demişti. Meta ile yüz değiştiren Facebook'tan ,ilk dört ayda 21,000 kişi işten çıkarıldı.  Mark Zuckerberg'e göre ofiste çalışmak ,ilişkiler ağı kurmayı  ve daha verimli olmayı sağlar. En az haftada iki gün ofiste çalışılmalıdır. Ofiste kaç saat çalıştığınız değil , ofiste çalışmış olmanız önemlidir (Callum Jones ; Job cuts, AI and the office out to fix Meta, The Times 18.3.2023.)

2011 yılında Facebook'u ABD'de 149 milyon kişi , ABD nufusunun yarısı kullanmaktaydı. En çok kullanan diĝer ülkeler  arasında Meksika (25.6 milyon), Kolombiya (14.3 milyon), Brazilya (19 milyon), Arjantin (15.1 milyon ), Hindistan (26.6 milyon), Tayland (9.8 milyon), Filipinler (24.5 milyon ), Endonezya  ( 37.9 milyon )  bulunmaktaydı. Türkiye de Facebook'u en çok kullananlar arasında idi (Deird Hipwell ; facebook ; The Times ; 30.11.2011). O tarihlerde Dünyada her gün 500 milyon kişi Facebook'a başvurmaktaydı. Reklâm gelirlerinin artmasının  ve Facebook'un pazar deĝerinin yükselmesinin nedeni de bu idi. 2023 yılında Facebook'u ayda 3.05 milyar kişi kullanır oldu. 2024'ün ilk üç ayında bu rakamın  3.07' milyara çıkması beklenmektedir. Her gün 2.064 milyar kişinin Facebook'a erişmesi mümkündür. ABD'de  kullanıcı miktarı 243.5 milyon kişidir. Neredeyse bu ABD nüfusunun 2/3 ‘sine eşittir.

Ekim 2022'denberi Meta Plaforms'un COO'su – Chief Operating Officer – 1977 Sabinanigo, İspanya doğumlu , University of Navarra (BA) ve Stanford University (MBA) mezunu, evli , iki çocuk sahibi  Javier Olivan Lopez'dir. Fransızca, Almanca, Japonca İngilizce ve İspanyolca bilen Olivan'ın servetinin, sahip olduğu 109,178 Meta hissesi nedeniyle , 29.11.2023'te 41 milyon dolar olduğu tahmin edilmektedir. Yıllık  aylığı 786,552 dolar olan Olivan'ın 2022'de Meta'dan  primler vs dahil  toplam gelir 21,267,164 dolardı.

Meta'nın Technology Officer'i – CTO'su evli - ve bir kızı olan ve Harvard'ı  bitiren Andrew Bosworth'un (Boz)yıllık aylığı 1,980,000 dolar, toplam net serveti 15.11.2023 itibariyle 36.2 milyon dolardır. Meta'dan aldığı 2022'deki toplam gelir  ise 20,261,878 dolardır. (https://www.insidertrades.com/facebook - inc-stock/andrew - Bosworth 18.1.2024)

Mark Zuckerberg'in bu dönemde CEO olarak aldığı toplam gelir  27,110,418 dolardır . Ayni dönemde, Meta'dan önceki   CFO -Chief Financial Officer David M Wehner 20,130,081 dolar, CPO – Chief Product Officer Christopher K. Cox 22,591,304 dolar, yeni CFO  Susan Li 15,209,487 dolar gelir sağlamıştır.

40 yaşında olan  Mark Zuckerberg ,14.5.1984'de New York'da White Plains'de Yahudi bir ailenin oĝlu olarak dünyaya geldi. Annesi Karen psikiyatrist, babası Edward dişçi olan Mark  üç kızkardeşi  ile beraber büyümüş, daha ortaokul ve lisede iken Fransızca, Ibranice,  eski Yunanca ve Latince öĝrenmiş , matematik, astronomi ve fizikten bir çok başarı ödülleri almıştır. Ailenin kökeni Avusturya , Almanya ve Polonya'dan gelmektedir

Mark daha çok erken yıllarda iken bir çok bilgisayar yazılımı yapmıştır. Bunların arasında Synapse Media Player, articial intellegence yoluyla dinleyenin  müzik dinleme alışkanlıĝına göre müzik programlaması gelmektedir.  Amerikalı yazar Jose Antonio Varges , Mark için    ‘'Bazı çocuklar bilgi sayar oyunları oynarken ,  Mark o  oyunları yaratıyordu” demektedir.  Ortaokulda iken babasının ofisiyle kendi bilgisayarı arasında haberleşmeyi sağlayan  bir program yazmış ve bu program kullanılmıştı . 2002'de Harvard'a psikoloji ve bilgisayar öğrenimi için girmiş ve orada ‘'programlama sihirbazı'' olarak tanınmıştı. Öğrencilerin kurs seçimi için CourseMatch ve kampüste en güzel kişiyi seçmek için Facemash programlarını yazmıştı.

Facebook, 4.2.2004 tarihinde, ABD'de Massachusetts Cambridge'deki Harvard Üniversitesi'nin öĝrenci lojmanında bir odada kurulmuştur. Kurucular arasında, 20 yaşındaki Mark Zuckerberg'in  sınıf arkadaşları Dustin Moskovitz, Andrew MC Collum, Eduardo Saverin, ve Chris Hughes bulunmaktadır. Facebook ilkin Harvard öĝrencileri için düşünülmüştü. Sonra diĝer üniversitelere yayıldı. Sonra da bütün dünyanın vazgeçemeyeceĝi bir sosyal iletişim aĝı haline dönüştü. Vanity Fair 2010 yılında  “Bilgi Çaĝinın en etkin 100 kişisi arasında Zuckerberg'i 23. sıraya yerleştirdi. 2011 yılında Time magazin ise Zuckerberg'i yılın adamı seçti ve servetini 17.5 milyar dolar olarak tahmin etmişti. Zuckerberg'ın serveti 2024 itibariyle 132.3 milyar dolardır. 2007'de Facebook'un  çoğunluk hissesine sahip olan  Zuckerberg , dünyanın  kendi gayretiyle kazandığı servetle 23 yaşında ilk milyarderi oldu. 2008, 2011, 2016, ve 2019 ‘da Time magazin onu dünyanın en etkin kişileri arasında sıraladı. Forbes 2016 Aralığında onu dünyanın en etkin 10'ncu kişisi ilan etti. ABD'nin en zenginlerini gösteren  Forbes 400 listesinde, 2023 yılında  Zuckerberg  sekizinci sırada yer aldı. 

Zuckerberg  Facebook Web sitesinin kuruluşu ve sahipliği ve kişisel verilerin kullanılması konularıyla ilgili olarak  bir çok hukuk davalarına muhatap oldu. Özellikle Facebook'un Cambridge Analytica skandalına ilişkin olarak başı çok ağrıdı. 2015 yılında ABD'de gerçek olmayan binlerce haber başkanlık seçimlerini etkilemek için sosyal medyayı çok meşgul etti. ABD toplumunun  % 45'i o tarihte haberleri Facebook‘tan takip ediyordu. Kontrol edilmeden Facebook'ta yayınlanan gerçek dışı haberler Facebook kullanıcısı ABD seçmenini etkiliyordu. Prof Zeynep Tüfekçi'ye göre, Zuckerberg ‘'Neutral'' davrandığını söylese bile durumun böyle olmadığı görüşündeydi: (Zeynep Tüfekçi; Mark Zuckerberg is in Denial International New York Times, 17.11.2016). Yalan haberlerin yayınlanmasıyla ilgili olarak başkanlık seçimi sırasında Rusya  kaynaklı yalan haber ve reklamlar ve Myanmar'la ilgili yalan haberlerin yayınıyla ilgili olarak çıkan sorunlar, sorun olmanın  ötesinde Facebook'un itibarını da etkiledi (Hugo Rifkin;Facebook's fatal flaw is Zuckerberg'in weirdness, Times 17.7.2021 Saturday Review).

Facebook şirketinin yöneticileri arasında 2021'de data transparency konusunda görüş ayrılıkları çıkmıştı. Bir gurup Facebook'un platformunda, iyi ya da kötü  mümkün olduğu kadar çok  bilgiyi halkla paylaşmasını savundu. Diğer gurup , o sıralarda bile, Facebook'un halka gereğinden fazla açık olduğunu düşünüyordu. Onun için dikkatle hazırlanmış bir raporlamayla Facebook'un seçiçi bir şekilde davranmasını istiyordu. Bu ikinci görüş kabul gördü. Bu olaydan sonra Facebook'un sahip olduğu data analiz aracı  görevi yapan ve otonom hareket eden,  CrowTangle şirketinin  kurucu ortağı ve CEO'su Brandon Silverman şirketten ayrıldı. Genel Müdür Muavini Brian Boland istifa etti.(Kevin Rose, Facebook executives clash on transparency( The New York Times, İnternational, 17-18.7.2021.    The Sunday Times; Found out Facebook's week of shame, 19.9.2021) 

Global bir şirket olan Facebook oluşturduğu güç nedeniyle, bazı global sorunlarla da karşılaştı; sosyal network Çin'de bloke edildi, Hindistan'da önüne güçlükler çıkartıldı. FacebookVietnam savaşının çok meşhur fotoğrafı 9 yaşındaki çırılçıplak bir kız çocuğunun koşarak kaçmasının fotoğrafını, çıplak çocuk resmi yayınlamamayı ilke edindiğinden yayınlamamıştı.Oysa söz konusu resim Vietnam savaşının bir sembolü olarak o yıllarda bütün dünyaya yayılmıştı (Mike Isaac ; The New York Times International Edition, 18,19.2.2017). 

Anna Lazarus Caplan tarafından People Magazin'de  yayınlanan 15 Kasım 2023 tarihli  ve Mark ZuckerbergCelebrates 20Th Annnivery of First Date başlıklı yazıda  Mark Zuckerberg'in  Dr. Pricilla Chan'la  20 yıl önce,  Zuckerberg'in okuldan atılacağına inanan arkadaşlarının verdiği veda partisinde tanıştığını belirtmektedir. Okuldan atılmasına birkaç gün kaldığından , Mark Pricilla'ya hemen tekrar buluşmayı teklif eder. Daha sonra Facebook'u başlatan Mark, onunla evlenir ve çiftin üç kız çocuğu olur. Tanıştıkları sırada Mark'ın üniversitede ikinci yılı , Pricilla'nın birinci yılıdır. 2010 yılında çift beraber yaşamaya başlar. Mayıs 2012'de Pricilla'nın Tıp Fakültesini bitirmesini kutlamak için çağırdıkları davetlilerin huzurunda evlenirler.

24 Şubat 1985 doğumlu , çocuk doktoru Pricilla Chan eşi Mark Zuckerberg'le birlikte Chan Zuckerberg İnitiative'ini başlatmış ve Facebook'a dayanan servetlerinin % 99'unu CZI Ltd şirketine sermaye olarak koymuşlar ( Pricilla Chan and Mark Zuckerberg ‘s 99% pledge is born with strings attached'' Wayback Machine, Guardian, 22.11.2017).  CZI 'Philanthrocapitalism''in örneği olarak insanlık tarihinde en iyi şekilde finanse edilmiş bir hayır kurumu olarak yer almıştır ( Kurt Wagner; ‘'Pricilla Chan is running one of the the most ambitious philanthropies in the world, Vox Recode 10.7. 2017). Pricilla Chan bir göçmem mülteci çocuğu olarak  yetişmiş, öğretmen ve çocuk doktoru olarak çalışmıştır. CZI'nin amacı bilim, sağlık, eğitim , göçmen reformu , ceza davalarında adalet , fırsat eşitliği ve diğer yerel konularda çalışma yapmaktır. Şimdiye kadar CZI'nin katkıda bulunduğu projelerin bazıları  arasında

24 milyon dolarla ‘'software developers in Afrika'', 50 milyon dolarla ‘'Byju  Indian Education'', 30 milyon dolarla ‘''Reach Every Reader, Coding it Forward ‘'- teknik yetenekli gençlere  ulaşma hattı-,  ‘'Summit Learning' -  kişisel öğrenme felsefesi- ve  daha bir çok küçük proje bulunmaktadır.

2004 yılında Harvard Üniversitesi'nde  bir öğrenci lojmanında  bir odayı paylaşan ve Facebook'u kurulmasında rolü olan Zuckerberg'in diğer  arkadaşlarından São Paulo, Brazilya, 19.3.1982 doğumlu Eduardo Luiz Saverin'in 2024 yılı başındaki net varlığı 20.9 milyar dolardır. Bu varlığın büyük kısmı Facebook hisselerinden kaynaklanmaktadır. Bir ‘'yatırımcı meleği'' – angel investor- olarak  Singapur ‘da yaşayan Harvard mezunu  Saverin, Elaine Andriejanssen'le evlidir.

4.9.1983 California doğumlu Andrew McCollum Harvard'da  Bilgisayar Mühendisliği'nden BS ve Eğitim'den MS -  dereceleri almıştır. 2012 Haziran'ında sosyoloji doktoru Gretchen Sission'la  evlenen MC Collum  20 milyon dolar servete sahiptir ve Facebook'ta  ilk çalışanlardandır, Şimdi Philo şirketinin CEO'sudur. Philo şirketi Harvard Üniversitesinde 2009 yılında  Tuan Ho ve Nicholas Krasney tarafından, Tivli adıyla  kurulmuş, 2021 ‘de 800,000 abonesi , 2023'te 26 milyon dolar satış geliri , 375 kişi çalışanı olan ve şirkete 133 milyon dolar yatırım yapılmış olan bir internet televizyon şirketidir.

Facebook'un diğer kurucularından, Gainesville , Florida'da 22 .5. 1984'te doğan, Yahudi kökenli    Dustin Moskovitz  Harvard'ta öğrenci iken  Facebook'un kurucuları arasına girmiş , Zuckerberg gibi o da Harvard'ta eğitimini bırakmış, 2008 yılında Justin Rosenstein'la  ofis çalışanlarının  verimini arttırmak için Asana'yı, hayır kurumlarına yardım için 2011'de Good Ventures'u kurmuştur. Asana  2021'de 107,000'den fazla ücret ödeyen müşteri ve 2020 Eylül'ünde halka açıldığında 5.5 milyar dolar pazar değerine  sahip olmuştur. Dustin  eşi ve  o zamanki kız arkadaşı Cari Tuna ile  Good Ventures'u  filantrofik , yardım amaçlı kurmuş , bu yolla bir çok hayır kurumuna yardımda bulunmuştur. Dustin ve eşi Bill Gates ve Warren Buffett'in başlattığı varlığının çoğunluğunu hibe etmek isteyenler kulübü olan Giving Pledge'in en genç üyesidir. 2011 Mart'ında Forbes Dustin'i dünyanın en genç kendi başına servet kazanmış ilk milyarderi ilan etmiştir. O, 2023 yılında Bloomberg milyarderler indeksine göre 18 milyar dolar servet sahibidir. 2013 yılında Cari Tuna ile evlenmiştir. 2020 yılı başkanlık seçimlerinde 40 milyon dolarla Joe Biden'i desteklemiştir.

Facebook'u kuranlar arasında bulunan 26 .11 1983 Hickory, North Carolina doğumlu Christopher Hughes 2007'e kadar Facebook'ta çalışmış, 2012 ile 2016 arasında New Republic dergisinin yayıncısı ve baş editörü olmuş, 2016'da Economic Security Project – ESP'nin – kurucuları arasında yer almıştır. Evangelical Lutheran olarak yetişen Hughes'ın babası  sanayi kağıtları satıcısı Arlen ‘'Ray'' Hughes ve annesi matematik öğretmeni Brenda Hughes'ın tek çocuğu olan Chris Hughes Harvard Üniversitesi'nde Tarih ve İngiliz Edebiyatı fakültesini bitirmiştir. 2020'de New York'ta The New School for Social Research'de  Ekonomi konusunda Master derecesi almak için çalışmaya başlayan Chris 430 milyon dolar servet sahibidir. Hughes gayri resmi olarak Facebook‘ta beta testing ve yeni ürünleri geliştirilmesinden  sorumlu olmuştur. Facebook'un diğer okullara açılması konusunda o okulların, kendi bağımsızlıklarını korumak için kendi  networklerine sahip olmasını savunmuştur. Facebook'un dış dünyaya açılmasını sağlayan, popüler  özelliklerinin geliştirilmesinde Hughes öncülük etmiştir. 2012'de Facebook halka ilk açıldığında Chris Hughes, hisseleri nedeniyle 500 milyon dolar sahibi olmuştur.  Gay olduğunu açıkça söyleyen Hughes partneri Sean Eldridge'le 30.6.2012'de evlenmiştir   (Laura M. Holson  ‘'Chris Hughes and Sean Eldridge Are the New Power Brokers , New York Times,4.5.2012) 

Bugün Türkiye'nin uluslararası  global şirketleri olan , hatta emperyal bir devlet olmasını isteyen bir çok aydınımız bulunmaktadır. Bunun gerçekleşmesi için ülkemizin Zuckerberg ve arkadaşları gibi adamlar yetiştirmesi ve onların yetişeceĝi ortamı hazırlaması , gençlerimizi evrensel deĝerlerle eĝitmesi gerekmektedir.