UYGARLIĞIN İLK ANAYASASI
Anayasa bilindiği gibi bir toplu sözleşmedir. Bir ülkenin yönetim şeklini belirler. Hem toplum, hem de devlet yetkilileri hem anayasaya hem de yasalara uymak zorundadır.
İlk yasa, belki zamanın anayasası kabul edilebilecek yasa, tarihte ilk kez, Mezopotamya'da MÖ.2100 -2050 arasında tabletlere Sümer yazısıyla yazılmış ve Code of Ur-Nammu - Ur – Nammu'nun yasası – adı verilen yasadır. Yasa kıraliyet gücünü. gösteren kuvvetli bir dil ile yazılmıştır. Bir cümlesi şöyle bitmektedir: ‘' Ben, düşmanlıkları, şiddeti ve hak aramalarını bitirdim''. Bu yazıtın orijinali İstanbul Üniversitesi Arkeoloji Müzesinde 3191 no ile kayıtlıdır. Eski Babil dönemine ait iki parça yazıt Irak'ta Nippur'da bulunmuştur. Yazıtların kalabilen yazılarının tercümesini Samuel Noah Kramer 1952 yılında yapmıştır. Uzun bir başlangıç ve beş yasa tercüme edilebilmiştir. Kramer bu tablet parçalarından tesadüfen haberdar olduğunu belirtmiştir. Hollanda'daki University of Leiden'da Cuneiform Çalışmaları Profesörü F.R.Kraus'tan ona gelen bir mektup bu konuya dikkatini çekmişti. Belli süre önce İstanbul Müzesi'nin kuratörü olduğu sıralarda iken, Kraus 20X10 cm. çapında iki parça tableti 3191 no ile katalogladıklarını, iyice inceledikten sonra da bunun dünyanın en eski yasası olduğunu yazmıştı.
Sümerler tarihine ait IM 85688 ve 85689 nolu kayıtlı iki tablet 1965'te Ur şehrinde bulunmuş ve bunlar Bağdat Müzesine konmuştur. BM 54722 nolu bir tablet de the British Museum'da bulunmaktadır. Bunlar söz konusu yasayı kapsamaktadır. Yasa ön yazısında MÖ.2112 -2095 arasında kırallık yapan Kıral Ur -Nammu'ya atıf yapılmaktadır. Bazı bilim adamları bu yasaları Ur-Nammu ‘nun oğlu Shulgi'nin yazdığı kanısındadır.
Mezopotamya bölgesinin çeşitli kavimlerinden biri olan Asurlular, başlarında bulunan Sumu – Abum ‘un M.Ö.2225- 2212 arasındaki çabalarıyla M:Ö.2225'te Babil şehri ve civarında bir site devleti kurdular. M.Ö.2211 – 2176 arasındaki Sumu – Lelum'un yönetimi sırasında her açıdan çok kuvvetli bir devlet konumuna geldiler. Amurlular Samiler'le birleşti ve büyük bir Sami topluluğu oluşturdular. Babil M.Ö.20.yüzyıla kadar bu özelliğini korudu. Fakat daha sonra çevre şehirleriyle birleşti ve bir şehir devleti olmaktan çıktı. Büyük bir devlet oldu. Bir devlet merkezi kuruldu. Devlet Lagaş'tan Erudu'ya Pers körfezinden Asur ve Ninova şehirlerine kadar genişledi. Amur Hanedanının altıncı hükümdarı Hammurabi (M.Ö.2123 – 2081) zamanında devlet, merkezi Babil şehri olmak üzere güçlü bir imparatorluk haline geldi. Oğlu Samsuiluna (M.Ö.2080- 2043 ) zamanında da gelişmesini sürdürdü. M.Ö 626'da yeniden ihya edilen devlet, varlığını ancak M.Ö. 539 yılına kadar sürdürebildi.
Kıral Ur – Nammu'nun yasalarından 300 yıl sonra Hammurabi yasaları yürürlüğe girdi. Hammurabi öncesi Babil'de teokratik bir site devleti vardı. Bu devletin mabeti ve bir site Tanrısı bulunmaktaydı. Hükümdar site şefi olarak devleti yönetirdi. Site devletini yönetmek kısmen kolaydı. Hammurabi zamanında büyüyen devleti, işe başka şehirler de topluluğa karıştığından, yönetim zorlaşmıştı. Ülke sınırları içinde her yerde eşit şekilde uygulanacak yasalara ihtiyaç duyuldu. M.Ö.2123 ve 2081 arasında devleti yöneten Hammurabi zamanında yasalar yürürlüğe girdi. Hammurabi ülkede adaleti sağlayan, kişilerin refah ve mutluluğunu ön gören bir sistemi kurmayı başardı. Bu sistemi kurmak için eski örf ve adetlerden, Babil devletini oluşturan şehirlerin yasalarından, Sümerlerin yazılı yasalarından, Ur hanedanının Sümer hükümdarlarından Şülgi tarafından yazdırılan yasalarından yararlandı. Bu yasaları bir taş üzerine çivi yazısıyla yazdırdı ( Tahsin Saygılı; Babil Hukuku ve Hammurabi Kanunları, Sosyal Araştırmalar ve Davranış Bilimleri Dergisi, sayı 2, shf 1-22)
Hammurabi yasaları ilahi bir kaynağa dayanıyordu. Yasaların ön sözünde Tanrının Hammurabi'ye kuvvetlilerin zayıfları ezmesini önlemek, ülkeyi kalkındırmak ve insanlara yararlı olmak için bu yasaları uygulamasını istediği yazılıydı.
