BÖLÜM 28; 1982 ANAYASASINDA YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER

1982 Anayasasıuygulanmayabaşladığındanbuyana her dönemdeğiştirilmesiiçingerekçelerbulundu. Meclistekipartilerişbirliğiylebudeğişikliklerigerçekleştirdi. Ya da halkoylamasıyla sonuçalındı

1980 yılındansonrakiikinciseçimdönemindenöncesiyasiyasaklarkaldırıldı.

17 Mayıs 1987 tarihindeseçmeyaşında 21 yaşındaolmaktan 20 yaşındangünalmışolma şartı getirildi, Milletvekili sayısı 400'den450'yeçıkarıldı, Anayasadeğişikliğitekliflerininkabulüiçingerekenüyetamsayısının  ⅔ çoğunluğuyerine⅗çoğunluk ve gizlioy şartı getirildi, böylecebukararlaranayasanınsivilleşmesinin ilk işaretioldu. 

12 Eylüldarbesindegetirilensiyasiyasaklarlailişkiligeçici 4.maddesininkaldırılması.halkoylamasınasunuldu. %50,16'oylabumaddekaldırıldı..Seçimlerbir yıl önealındı ve 1987 Kasımayında yapıldı. 

1993 yılındaAnayasanın 133. maddesinde yapılan değişiklikleradyo ve televizyonistasyonlarıkurmak ve işletmekdevlettekelindençıkarıldı.

‘'1995 yılında yapılan genişçaplıanayasadeğişiklikleriylesiyasialangenişledi  Bu değişikliklerdetemelhak ve özgürlüklerileAnayasanıntemelmetinlerindedeğişiklikkonularındauzlaşılarakdarbeetkisininazaltılmasıamaçlandı. Anayasanınbaşlangıçbölümünden ‘KutsalDevlet' ibaresiçıkarıldı. Derneklerin, vakıfların, kooperatiflerin ve sendikalarınsiyasifaaliyetlerinikısıtlayanhükümlerkaldırıldı, işçileretoplu iş sözleşmesikanundadüzenlemeyapılmasışartıylaverildi. Siyasipartilereyurtdışındaörgütlenme ve yurt içindekadın ve gençlikkollarıgibikurumlarınkurulmasıserbestleştirildi. Seçme yaşı 18'e düşürüldü ve tutuklularaseçmehakkıgetirildi. Milletvekili sayısı 450'den550'yeçıkarıldı.Bugelişmelerinyanındaifadeözgürlüğü, olağanüstühal ve yargıbağımsızlığıileilgilimaddelerinAnayasadeğişikliğiteklifindeolmamasıAnayasanınistenilenseviyededeğiştirilemediğieleştirilerinide getirdi''(ResulKurt; 1982 AnayasasınınDeğişimSerüveni,  Doğruluk Payı, 26.10.2023)

1999 yılında yapılan anayasadeğişiklikleriyleDevletGüvenlikMahkemelerinde yer alanaskeriüyelerinyerinesivilyargımensuplarıgetirildive kamumülkiyetlerininözelleştirilmesininönüaçıldı.

1999 yılındaFinlandiya'dagerçekleşen AB Helsinki Zirvesi'ninardından Türkiyeadayülkestatüsükazandı.Türkiye, Tam üyeliğieldeetmesürecinde,AB'yeuyumnedeniylebirçokanayasadeğişikliği yapıldı. Bu değişikliklerbüyükorandatemelhak ve özgürlüklerleilgilidir.Bu değişikliklerinamacı, özgürlükleringüçlendirilerekanayasalgüvenceyealınmasıydı.. Özelhayatıngizliliği, haberleşmeözgürlüğü ve sosyalgüvenlikhaklarıgenişletildi. Kadın-erkekeşitliğianayasametninde yer aldı.Siyasipartilerinkapatılmasızorlaştırıldı. Milletvekiliadaylığına engel ‘'ideolojik ve anarşikeylemlere'' ibaresi ‘'teröreylemlerine'' ibaresiiledeğiştirilerekmilletvekiliadaylığışartlarıdeğiştirildi. 

2004 yılında da Anayasadainsanhak ve özgürlüklerinisınırlayanmaddelerdedeğişiklik yapıldı. Uluslararasıantlaşmalarınkanunlarlaolanuyuşmazlığıdurumundaantlaşmalarınhükümlerininesasalınmasıdeğişikliğiyapıldı. Bu AvrupaİnsanHaklarıSözleşmesi'ninTürkiye'debağlayıcılığını artırdı. Uyumsürecindekanunlarladüzenlenenölümcezasınınkaldırılması 2004 Anayasadeğişikliklerinde yer aldı veanayasalbirboyutkazandı. 1999 kararlarındasivilleşenDGM'lertamamenkaldırıldı. GenelkurmayBaşkanlığının YÖK'e temsilcivermesisonlandırıldı. 2006 yılında, milletvekillerininseçilme yaşı 30'dan 25'e indirildi(Resul Kurt, 2)

2007'dedöneminCumhurbaşkanı Ahmet NecdetSezer'in 7 yıllıkgörevsüresisonaerdi. TBMM'deçoğunluğuelindetutan AK Parti kendi cumhurbaşkanıadayıolarak Abdullah Gül'ü gösterdi. Gül'ünadaygösterilmesitoplumda,bazıgruplardacumhurbaşkanıneşininbaşörtülüolması veuzlaşıyoluylabelirlenmemesigibinedenlerletepkilerenedenoldu.Mitinglerdüzenlendi. TBMM'decumhurbaşkanlığıseçimi ilk turunundüzenlenmesininardından TSK web sitesindenyayınlananbirmuhtırailekrizbaşkabirboyutataşındı. CHP de ilk turdatoplantıyeter sayısının 367 olmadığıgerekçesiyleAnayasaMahkemesi'nebaşvurdu. Türkiye siyasitarihine 367 kriziolarakgeçensüreçsonundaAnayasaMahkemesiCHP'ninitirazınıkabulederekcumhurbaşkanlığıseçiminin ilk turunuiptaletti. Bununüzerine 22 Temmuz'daseçimkararıalındı. 

Seçimdenönceise AK Parti tarafından anayasadeğişikliğipaketihazırlandı. Bu pakettecumhurbaşkanınınhalk tarafından seçilmesi, görevsüresinin 5+5 olmaküzere 10 yıllasınırlandırılması ve genelseçimlerin 4 yıldabiryapılmasıdeğişiklikleri yer aldı. DeğişiklikpaketiAnavatanPartisi'nin de desteğiylekabuledildi. CumhurbaşkanıSezer'invetosunarağmenmeclistenikinci defa 370 kabuloyuylageçti ve 21 Ekim'de yapılan halkoylamasında % 68 oyla  kabuledildi.

2007'deyaşanancumhurbaşkanlığıseçimikrizibaştaAnayasaMahkemesiolmaküzere,yargıorganlarınınsiyasetüzerindekietkisini tartışmaya açtı. 2008'debaşlayanErgenekonsoruşturmalarıyla da devletkurumlarıiçindebazıgruplarınhükümetidevirmeyeyönelikgirişimleriolduğuiddialarısiyasigündemi yoğun şekildemeşguletti. Bu ortamda AK Parti kanadından ve bazıkamuoyuçevrelerindenyenianayasatalepleriyükseksesledilegetirilmeyebaşlandı. 2007 seçimlerindeoyların % 46,6'sını alarakgüventazeleyen AK Parti tekbaşınaanayasayıdeğiştirecekbeşteüççoğunluğasahipolmasa da referandumiçingereklisandalye sayısına sahipti. 

Mecliste 336 oylakabuledilen 26 maddelikanayasadeğişikliğipaketindeyüksekyargıoranlarınınoluşumundanaskeriyargınınyetkilerine ve memurlaratoplusözleşmehakkınakadargenişyelpazededeğişiklikler yer alıyordu. 12 Eylül 1980 askeridarbesinin 30. yıldönümüolan 12 Eylül2010'da yapılan halkoylamasındaanayasadeğişiklikleri %57,9 oylakabuledildi.

CumhurbaşkanlığıSistemineGeçiş

Cumhurbaşkanınınhalk tarafından seçilmesininyolunuaçan 2007 halkoylamasındansonrabusisteminuygulandığı ilk seçimolan 2014 Cumhurbaşkanlığıseçimindeoyların % 51,8'ini alanRecepTayyipErdoğanhalk tarafından seçilen ilk cumhurbaşkanıoldu. Fakathalk tarafından seçilenbirparlamento ve bununiçindençıkanbaşbakanınyanındayinehalk tarafından seçilenbircumhurbaşkanınınolmasıikipozisyonlailgilimeşruiyettartışmalarınıberaberindegetirdi. Halihazırda 1982 Anayasası ve 2010 anayasadeğişiklikleriylegenişyetkilerledonatılmışbircumhurbaşkanlığımakamı da budurumudaha da problemli hale soktu. Zamanzamandilegetirilenbaşkanlıksistemitartışmalarıözellikle 15 Temmuz 2016 darbegirişimininardındandahayükseksesledilegetirilmeyebaşlandı. Ekim2016'da MHP genelbaşkanıDevletBahçeli'ninçağrısıylameclisegelencumhurbaşkanlığısistemiteklifi AK Parti ve MHP'nindesteğiyle 339 oylakabuledildi. 16 Nisan 2017'degerçekleşenhalkoylamasında da geçerlioyların %51,4'ünüalarakkabuledildi. 

Yenihükümetsisteminegörebaşbakanlıkmakamıkaldırıldı, cumhurbaşkanı yardımcılığı atama ve hükümeti kurma yetkisipartilicumhurbaşkanınageçti. Kanunhükmündekararname çıkarma ve üstdüzeykamugörevlilerindeatamagibiyetkilerlecumhurbaşkanınınetkisibüyükoranda artırıldı. Milletvekili sayısı 550'den 600'e çıkarıldı, milletvekiliseçilme yaşı 25'ten 18'e düşürüldü. 2007 yılında alınan kararladörtyıldabirolangenelseçimsüresitekrar beş yıldabirolarakdeğiştirildi.